Nuk ka vuajtje më të madhe, tha Maya Angelou, se ta mbash brenda një histori të patreguar. Për Paul Conroy, një fotograf me përvojë në zona të luftës, kaosi i luftës është një vend ku një tregim i pathënë personal është me gjasë i vetmi kanal katartik jashtë botës – dhe tregimi është shpresa e vetme e largët për ata që vuajnë gjakderdhjen, që nuk ishte gjithçka për së koti. Në Siri, Conroy e përjetoi këtë kaos.

Njëzet vjet pas përfundimit të luftës në Kosovë, konflikti i parë në të cilin Conroy punoi si fotograf, ai u kthye më herët gjatë këtij muaji si mysafir në edicionin e parë të DokuFest, për shfaqjen e dokumentarit “Under the Wire”.

Ky dokumentar me stil thriller e vendos Conroy në anën tjetër të tregimit – si protagonist, e jo si tregues – dhe është kronikë e kohëve të vështira që i kaloi ai në qytetin e rrethuar sirian, në Homs, gjatë vitit 2012. Gjithashtu e tregon historinë e partneres së tij, veteranes së ndjerë dhe korrespondentes së famshme të luftës, Marie Colvin.

E kujtuar prej shumëkujt si gazetarja me fashë në njërin sy, pamje që padyshim e bëri atë të dukej e fortë ashtu siç ishte, vdekja e Marie Colvin në Homs gjatë bombardimeve të kryera nga qeveria e Bashar al-Assad, ishte kujtim shpirt copëtues që në luftën siriane u synua eliminimi i dëshmitarëve – veçanërisht ata që ishin të guximshëm si Colvin dhe partneri i saj prapa kamerës, Conroy.

Çifti ishin gazetarë me përvojë që punonin për The Sunday Times në Londër. Reputacionin e kishin krijuar me punën e tyre në konflikte të mëparshme, përfshirë këtu luftën në Kosovë. Colvin do të kujtohet si gazetare e përkushtuar, e vendosur për të qenë dëshmitare dhe për ta treguar historinë e atyre që i vuajtën sulmet e pushtetit.

Conroy, i cili i kaloi gjashtë vite në Artilerinë Mbretërore (Royal Artillery) dhe e përjetoi luftën nga një këndvështrim tjetër deri sa ishte i pozicionuar në kufirin gjerman gjatë Luftës së Ftohtë, e gjeti një shpirt të ngjashëm me atë të vetin tek Colvin. Ata hynë në Siri në mënyrë të kundërligjshme dhe arritën deri te qyteti vdekjeprurës i Homsit, i cili ishte i rrethuar prej vitit 2011 deri në vitin 2014. Prej aty, ata raportuan gjerësisht për sulmet e qëllimshme ndaj civilëve të kryera nga forcat e Bashar al-Assad dhe për një kohë ishin të vetmit gazetarë nga perëndimi në këtë qytet.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Në shkurt 2012, Colvin dhe fotografi francez Remi Ochlik u vranë kur u bombardua qendra e përkohshme mediale në rajonin Baba Amr, që kontrollohej nga kryengritësit. Conroy dhe gazetarja franceze Edith Bouvier ishin në mesin e të lënduarve në këtë sulm, por ata u evakuuan mrekullisht më votë gjatë një operacioni që u krye me mbështetje të aktivistëve sirianë. Në vitin 2016, familja e Colvin e paditi qeverinë e Bashar al-Assad, duke argumentuar se kishin dëshmi se sulmi kundër gazetares ishte i qëllimshëm.

“Under the Wire”, i bazuar në një libër të shkruar nga Conroy për përvojat e tij në Siri, është dokumentar që kombinon xhirimet e Conroy në teren, xhirimet e gjetura, pamjet e rikrijuara dhe intervistat me protagonistët e kësaj historie. Pritet që të bëhet edhe një film i Hollywood-it për këtë ngjarje, por dokumentari i Martin i ofron shikuesve pamje të rralla të rrethanave të vështira në të cilat punojnë gazetarët e luftës.

Gjatë dy shfaqjeve në DokuFest, duke iu përgjigjur pyetjeve të shpeshta të audiencës në lidhje me vlerën e gazetarisë së zonave të luftës në epokën e ciklit të lajmeve 24/7, Conroy insiston se tani më shumë se më parë është i domosdoshëm raportimi i luftës, kur kemi parasysh sasinë e lajmeve të rreme dhe ngjarjeve të paverifikuara që janë të pranishme në lajmet që i shohim. Moto e Conroy dhe ish-koleges së tij, është të jenë dëshmitarë të vuajtjes së civilëve.

Pas sulmit, gjatë së cilit Conroy e lëndoi keq këmbën, fotografi nuk është kthyer në zona të konfliktit, jo vetëm për shkak se në Siri kërkohet për t’u dënuar me vdekje për që ka raportuar në Siri, por edhe për shkak se ende nuk është fizikisht i gatshëm për të raportuar në konflikte.

K2.0 bisedoi me Conroy gjatë një pasdite të qetë në Prizren, duke folur për vështirësitë e gazetarisë në zona të luftës, si dhe kuptimin e fotografisë dhe gazetarisë në epokën e demokratizimit të mediave.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

K2.0: Çfarë ju tërhoqi tek fotografia në fillim?

Paul Conroy: E desha fotografinë nga momenti kur dolën video-kamerat e para – ato për një përdorim, apo Blackmagic. Por nuk fillova si fotograf. Një herë u bëra ushtar kur isha 16 vjeç. I kalova gjashtë vite në ushtri dhe kur e përfundova e gjeta veten duke menduar ‘Çfarë të bëjë me këtë?’ Nuk ndihesha shumë i kualifikuar. Në thelb, kisha mësuar si të vrisja njerëz. Më dukej sikur i kisha çuar kot gjashtë vite.

Pas ushtrisë, fillova të bëja muzikë dhe të punoja në studio të incizimit në Liverpool. Isha në studio një ditë dhe më thirri një mik e më tha: “Paul, po shkojmë në Ballkan. Jemi duke dërguar ndihma në Kosovë’. Ai më pyeti nëse isha për të shkuar me ta për të fotografuar dhe ndoshta edhe për të xhiruar.

Vozitëm deri në Shqipëri me shtatë kamionë të ndihmave dhe u ndalëm në Kukës. Unë fotografova dhe xhirova dhe ata thanë: ‘erdhi koha të ikim…’ e unë thash ‘nuk po shkoj, po rri’.

Qëndrova në Kukës dhe u takova me UÇK-në [Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës]. Ata ishin duke shkuar në Kosovë dhe u thash ‘Po vi në Kosovë me juve’. Ishte në fillim të vitit ’99. Qëndrova për rreth gjashtë muaj, deri kur u çlirua Prizreni.

Shkova me veturë deri në Prizren me Ushtrinë Gjermane dhe UÇK-në. Ishte magjepsëse. Vozitëm nëpër rrugët kryesore dhe ishte taman çlirim. Për disa ishte hera e parë që po dilnin prej shtëpive të tyre [pas një kohe të gjatë]. I kishin veshur fustanët dhe po hedhnin lule drejt veturave.

Unë isha me një gazetar danez dhe kur ishim duke vozitur në rrugën kryesore thonim: “Uau! Është si Parisi pas luftës!’ Ishte taman çlirim, me gjithë ato lule. Iu ktheva [gazetarit danez] dhe i thash: “Fuck! Shumë mirë ke a? Hajde ta bëjmë prapë!’ Dhe u kthyem me veturë përsëri në qytet dhe kaluam në të njejtën rrugë! [Qesh]

Mirë është disi të kthehesh pas 20 viteve. Dola nga minibusi në Prizren dhe isha i magjepsur. Kur i mendoj të gjitha luftërat që i kam mbuluar, nuk është se shpeshherë më bjen kështu.

Ky vend ishte mjaft i tmerrshëm. Njerëzit ishin të tmerruar. Ata kishin përjetuar shumë, prej serbëve, me ardhjen e NATO-s, të gjitha… Prizreni ishte i rrafshët dhe plotë dëshpërim. Tash që po e shoh prapë, po shoh ndryshime shumë pozitive. Për mua do të thotë shumë që po e shfaqi filmin këtu. Është sikur e kam mbyllur një kapitull. Këtu nisi gjithçka për mua dhe tani jam kthyer.

Çfarë të motivoi për ta vazhduar punën si fotograf, veçanërisht në zona të konfliktit, pas Kosovës?

Si ushtar, gjithmonë e kam parë luftën nga një pikëpamje ushtarake: armatimet, taktikat, armiqtë. Kur isha në ushtri, ishte koha e Luftës së Ftohtë. Nuk luftova sepse isha në Gjermani, por ne ishim vija e parë e frontit kundër Rusisë dhe situata ishte mjaft e tensionuar. Realisht askush nuk e dinte çfarë do të ndodhë, ose a do të ndodhë. Pra ky ishte paragjykimi im i parë i luftës sepse kështu isha trajnuar. E kisha një pikëpamje ushtarake.

Por kur isha në Kosovë, i pashë pasojat e vërteta të luftës. Njerëzit që e hanë më së keqi në çdo konflikt nuk mbulohen nga mediat. Njerëzit pa zë janë gratë, fëmijët. I lëvizin, i mbyllin, vuajnë nga uria dhe duhet të risin familje.

Pjesa më e madhe e bombave dhe plumbave të përdorura nuk drejtohen me saktësi, pra realisht nuk janë të shënjestruara – shumica e armëve nuk janë të mençura. Ato armë bien diku dhe me të vërtetë rezultatin përfundimtar të saj, kaosi që hidhet lartë e poshtë në luftë, e sheh kur qëndron me gra dhe fëmijë. Këtë e pashë për herë të parë në Kosovë dhe ishte drita që më udhëhoqi për 20 vitet e ardhshme.

Kjo ishte lidhja ime me Marie [Colvin]. Me këtë film, ne asnjëherë nuk kishim për qëllim t’i dënojmë apo justifikojmë arsyet pse kishte nisur lufta. Harroj arsyet, këto janë rezultatet.

Të gjithë mendojnë se gazetarët e luftës janë të fiksuar pas luftës dhe e urrej këtë. E urrej që thonë ‘është krejt te adrenalina’. Nëse dua adrenalinë, kërcej nga një urë i lidhur me konop elastik.

Nuk është se ne ishim të fiksuar pas luftës, por nëse do ta mbulosh luftën nga ai këndvështrim, atëherë duhet t’i përjetosh disa rrethana ekstreme për ta arritur këtë, sepse ato gra dhe fëmijë kurr nuk janë në ndonjë vend të mirë dhe të sigurtë. Ata gjithmonë janë në vendin më të keq dhe këtë kam dashur ta mbulojë prej kur e pash Kosovën e deri kur hyra në Siri. Realiteti për shumicën e njerëzve është ferri.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Gazetarët që kanë punuar në luftërat e fundit, nga Iraku te Siria, kanë theksuar se luftërat dikur ishin shumë më simetrike: Ishte e qartë se kush ishte armiku, e dije se kush me kë po luftonte dhe kishte respekt relativ për gazetarët e huaj. Kjo u dallua për shembull në luftën e Kosovës dhe luftërat e tjera në Jugosllavi. Tani kjo ka ndryshuar krejtësisht dhe ndoshta shembulli më i mirë i këtyre luftërave asimetrike është konflikti sirian…

Shumë e vërtetë. Tani na shënjestrojnë neve. Edhe në luftërat e Ballkanit, mund të kaloje në anën tjetër me një shishe Scotch dhe 200 Marlboro, të ja ipje një gjeneralit serb dhe të shkoje të flisje me serbët. Kjo ishte e mundur atëherë, sepse ndonëse nuk ishte luftë e definuar qartë, palët ishin mjaft të definuara. Pra mund të flisje me UÇK-në dhe po të kishe nevojë të flisje me serbët, atëherë kishe mundësi. Kur ishim në Siri, koncepti i kalimit në anën tjetër… thjeshtë nuk ndodhte. Do të ishte mision vetëvrasës.

Mendoj se janë disa arsye për këtë. Kur e bëja një fotografi para 20 vitesh kalonte një javë deri sa të shkonte ajo fotografi diku. Sot mund ta bëjë një fotografi dhe të jetë në faqe të parë brenda orës. Kur njerëzit e kuptuan se gazetarët në fakt mund të ndikojnë tek rezultatet e situatave dhe se puna e tyre është bërë kaq e menjëhershme – papritmas nuk konsiderohemi më si vëzhgues.

Ne mund t’i manipulojmë rezultatet, jo rezultatet fizike në teren, por pikëpamjen e botës mund ta manipulojmë. Nëse ndodh një masakër dhe unë e fotografoj, atë mund ta publikoj brenda orës.

Ne e bëjmë sepse mendojmë se mund të bëjmë ndryshim. Kur ishim në Siri, unë dhe Marie menduam se nëse ja tregojmë botës, mund të bëjmë ndryshim. Nuk e bën për qejf. Arsyeja pse je aty është për t’i treguar njerëzve çfarë po ndodh. Gjithmonë kam thënë se ne hymë, dalim, e kemi lajmin, i kemi fotot dhe ja ofrojmë botës për konsumim.

Arsyeja pse e bëjmë është sepse shpresojmë që reagimi do të jetë tmerr, tronditje, sepse nuk jemi më të painformuar, tani kemi njohuri. E pastaj ai frustrimi ‘Eh po, kjo po ndodh këtu. Shpresojmë që keni integritet të mjaftueshëm për të na besuar. Tani i keni këto informata dhe mund t’i thoni botës të veprojë’.

Mendoj se në Siri e kuptuan këtë herët. Kur unë dhe Marie shkuam atje, emrat i kishim në listë, me fotografi. I kemi dokumentet që e tregojnë. ‘Vrajini’ – ishte urdhëri i dhënë nga Celula Qendrore Emergjente e drejtuar nga Bashar al-Assad. Urdhëri ishte ‘Nëse i gjeni, vrajini’. Pra sapo u larguam nga aeroporti i Bejrutit, kuptuam se ishin duke na kërkuar për të na dënuar me vdekje. Kjo është diçka relativisht e re.

Ua kemi shkundur kafazin. Kishim guximin të transmetojmë drejtpërdrejtë, në mes të fushave të tyre të vrasjes. Ata po masakronin njerëz dhe ne ishim aty duke xhiruar drejtpërdrejtë dhe kështu ka ndryshuar. Tani e kanë qasjen: ’Vrajini. Nuk kemi nevojë të publikohen këto – eliminojini’.

Kjo arrin një nivel tjetër të ndërlikimit, kur nuk është duke të ndjekur vetëm qeveria, por disa palë. Në Siri, grupet si ISIS dhe grupe të tjera i kanë shënjestruar shumë qartë gazetarët e huaj…

Për qeverinë, ne jemi kërcënim, sepse ne i publikojmë informatat që ata nuk duan t’i publikojnë. Në anën tjetër, një fshat më andej e ke ISIS, e për ata ne jemi mall – sikur të na shkruante ‘BANKOMAT’ në ballë. I kapin gazetarët e huaj dhe kërkojnë nga tre milionë për secilin.

Pastaj i ke fundamentalistët që nuk duan asgjë më shumë se të na i prejnë kokët sepse këtë e kanë mënyrë të veprimit. Kështu funksionojnë, nëpërmjet terrorit. I kanë vrarë edhe miqtë e mi, si Jim Foleyn. Terrori është taktikë të cilën ata e përdorin.

Pra e kemi qeverinë që mundohet të na vret sepse nuk duan t’i publikohen të këqijat, pastaj i kemi të tjerët që na kapin sepse kështu nxjerrin para, dhe në fund i kemi ata që duan të na i prejnë kokët sepse fundamentalisht duan të shkaktojnë sa më shumë terror dhe tmerr që është e mundur.

Në këtë situatë mendon ‘Kë e njohim? Kujt i besojmë dhe si do të lëvizim? E bën punën e thjeshtë të tregimit të ngjarjeve tepër të çmendur.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Në “Under the Wire” e shohim një Conroy dhe një Colvin si të palodhur dhe të përkushtuar për ta treguar historinë e viktimave. Por si ndikon ky ambient te puna e raportimit të pikëpamjes së autorëve të krimeve, domethënë për ta kuptuar atë pikëpamje? Colvin kishte qasje tek njerëzit e tillë, si Gaddafi për shembull, por në luftën siriane, si ndikon ky ambient tek tregimi?

Ne jemi të vetëdijshëm se mund të kompromentohemi sepse jemi shumë afër [kontakteve tona] atje. Varesh prej këtyre njerëzve për transport, për lëvizje, për të mbijetuar, për ushqim. Varesh sepse është e vetmja mënyrë.

Dhe ne duhet ta shtyjmë tej, ta kuptojmë ngjarjen. I beson sepse e din se do të duhet të kërkosh më shumë prej tyre. Duhet të afrohesh e të afrohesh e të afrohesh. Duhet t’i detyrosh ata t’i zhvarrosin trupat.

Tani të gjithë janë shumë mendjemprehtë. Ekziston rreziku të të shfrytëzojnë. Kjo e bën tepër të vështirë. Duhet të mendosh edhe për reputacionin.

Marie u vra për shkak se ne po mundoheshim t’i afroheshim tepër ngjarjeve. Por nuk mundesh. Thjeshtë nuk mundesh. Sado që duam. Nuk mund të eci e ta kalojë vijën e frontit sepse ndonjëherë as nuk ka vijë të frontit për ta kaluar. Po të kishte vijë të frontit, ka gjasa se unë do të isha munduar ta kaloja.

Është shoqëri e thyer. Janë njerëz që po i vranin fqinjtë e tyre. Nuk ka vijë të frontit për ta kaluar. Ne ishim në të. Por vjen një pikë e përfundimit: E kemi parë trupin. Kjo e bëri tepër të vështirë sepse niveli i verifikimit që duhet ta kalosh është ekstrem.

Në këtë ambient, çfarë diskutime etike zhvilloni me kolegët kur jeni në teren? Për çka shqetësoheni më shumë dhe cili është rregulli që nuk e thyeni, nëse e keni ndonjë?

Njerëzve u mbetet vetëm një gjë dhe kjo vlen për të gjitha luftërat që i kam mbuluar. U mbetet vetëm një gjë pasi të shkatërrohet gjithçka, pasi janë vrarë, masakruar, zhvendosur me forcë e përdhunuar njerëzit, pasi janë lënë për të vdekur nga uria. U mbetet vetëm një gjë, dhe ajo është shpresa që disi nuk ishte gjithçka për së koti: që disi e ke kapur storjen.

Kur i humb të gjitha, është shumë e rëndësishme ta dinë njerëzit. Bëhet më e rëndësishme se që e kishe paramenduar ndonjëherë – fakti që dikush është aty që ti mendon se ja ndinë boll për të qenë aty. Sirianët u thanë se ne jemi armiqtë, Perëndimi, dhe se rusët janë aleatët. Por papritmas janë një dy nga perëndimi që janë në një situatë mjaft ekstreme dhe duan të mësojnë për ndodhitë aty.

Nuk mendoj se na kanë refuzuar ndonjëherë njerëzit nëpërmjet tmerrit dhe vuajtjes. Nuk mendoj se na kanë thënë ‘Nuk dua të vazhdojë më tej me këtë proces të tregimit’. Kur të gjithë kanë humbur gjëra, nuk mund të ulen me njëri tjetrin e të thonë ‘Ahmedi ka vdekur, Bashiri ka vdekur’, sepse të gjithë e dinë. Të gjithë e kanë humbur dikë.

E pastaj papritmas del dikush dhe thotë: ’Na trego çfarë ka ndodhur’. Kjo është arritje e madhe për ta. Ne duam njerëzit ta tregojnë historinë e tyre, por kemi nevojë edhe të na tregojnë sende të sikletshme: A mund të na çoni te varrezat? A mund ta përshkruani hollësisht…’

Por asnjëherë nuk më ka thënë dikush ‘e teprove’. Asnjëherë. Prandaj mendoj se e vërteta dhe pajtimi funksionojnë, sepse i bënë njerëzit të shprehen për ngjarjet, t’i tregojnë historitë e tyre.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

A e ndjeni këtë kaq shumë për shkak se edhe ti e ke humbur një partnere shumë unike, Marie Colvin? A të ndihmon në atë mënyrë ky proces i tregimit nëpërmjet librit dhe filmit?

Më shpëtoi. Marie nuk ishte vetëm kolege e punës. Nëse e bënë këtë punë, unë mund të jem i panjohur, dhe pastaj e përjetojmë një përleshje me armë, jemi të sulmuar, dhe së shpejti ai i panjohuri me të cilin je njoftuar para katër orëve, përjeton diçka së bashku. Miqësitë në situata të tilla bëhen shumë të fuqishmë, shumë shpejtë. Unë dhe Marie e bëmë këtë për një kohë të gjatë. Puna jonë ishte arsyeja pse qëndrova. Dhe papritmas ajo shkoi.

Edhe unë njejtë. U zgjova dhe kisha qenë në Londër për 12 orë. Më kishin bërë një operacion të madh kirurgjik që kishte zgjatur 14 orë. Gjysëm ore pasi u zgjova u thash t’i hapnin dyert e t’i lejonin mediat të hynin. Kam bërë intervista për rreth 8 orë – secili kanal në botë kishte ardhur, dhe unë ndejta i ulur për tetë orë, për ta treguar historinë.

Nuk e kam menduar kurrë në atë mënyrë, por po e bëja atë që e bëjnë të tjerët. Dikush ja ndinte, njerëzit po pyesnin, dhe unë po u tregoja. Nuk e kam krahasuar realisht kurrë, por po, ishte njejtë.

Dua t’i tregojë të gjithë njerëzve çfarë ndodhi. Kur unë isha i lënduar dhe Marie vdiq, unë nuk isha më vëzhgues, papritmas isha brenda në të. Isha në pozitën e njejtë si të gjithë tjerët që u lënduan. Nuk kishte trajtim special. E hëngra poaq keq sa të tjerët.

Rruga për në Homs na zgjati tre ditë, dhe më kujtohet që e fotografova një burrë i cili ishte i shtrirë në krevet, dhe këmbën e kishte shumë keq të lënduar. E fotografova dhe mendova: “Ai duhet të del kah e njejta rrugë që unë sapo e kalova për të hyrë këtu dhe nuk do të ja dali. E ka hëngër!” Dy javë më vonë, kur unë isha duke ikur, ata më çuan në një dhomë, dhe isha në të njejtin shtrat si ai burri që e kisha fotografuar me këmbë të lënduar. Isha i shtrirë me një vrimë të madhe në këmbë dhe e dija se si ishte rrugëdalja. E kisha hëngër unë tani!

Atëherë e kuptova që nuk jam më vetëm fotograf. Marie vdiq me njerëzit për të cilët po raportonte, pra ajo u bë pjesë e tyre. Unë e kuptova se edhe unë isha pjesë e tyre, dhe ishte pikë e ndryshimit. Fakti që mund ta tregoja çfarë kishte ndodhur… ishte shumë katartike. Jo rastësisht, por me zgjedhje, me rrethana, ne u bëmë pjesë e punës sonë.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Sa i përket fotografisë, jemi mësuar shumë t’i shohim të njejtat pamje, ndonjëherë me të njejtin stil dhe estetikë. E kemi një definicion të caktuar të estetikave të luftës edhe kur ato ndodhin në shtete apo kultura të ndryshme. Si i qaseni këtij fakti, veçanërisht kur njerëzit janë mësuar me këto pamje, dhe ndikimin që mund ta kenë këto pamje?

Në fakt është shumë vështirë ta xhirosh një luftë. Harroji të gjitha rreziqet – arti i fotografisë është shumë i vështirë. Më ka ndodhur të jem në mesin e luftërave më të ashpra, e unë aty duke fotografuar. Po të inçizoja video do të ishte shumë mirë: Bam! Bum! Bim! Plot burra duke u fshehur prapa veturës e duke shkrepur me armë – por kur fotografon, papritmas të gjithë të duken si modelë të katalogjeve.

I ke diku tre sekonda, ndoshta as aq, kur je duke vozitur dhe papritmas bëhet kaos. Koha kur duhet ta shtypësh butonin është kur ata tipat në kamion e kuptojnë që janë duke u sulmuar dhe të gjithë hidhen jashtë kamionit. Nuk kthehet më ai moment. Kur të bien në tokë, të gjithë janë kokëulur.

Profesionalisht, këtë e urrej më së shumti tek fotografia. Më është dashur të punojë për një kohë të gjatë për t’u bërë i mirë në këtë punë, për të mos e ulur kokën në atë moment kur ndodh sulmi, kur të gjithë ushtarët, dhe rebelët, dhe kushdo që ka të paktën një gjysmë truri, e ulin kokën. Është disi një aspekt më ndryshe, sepse ai është konflikti real. Ajo është fotografia që të del në faqe të parë, një burrë duke hedhur me granatë, e kështu.

I ke tre sekonda. Shkon kundër instinktit, e ngritë kokën, pozicionohesh, bën çfarëdo që duhesh. Jo veç ajo, po duhet t’i kushtosh vëmendje edhe shkrimit. Duhet të jesh në gjendje ta tregosh gjithë ngjarjen dhe duhet të bësh gjykime redakcionale.

Krejtë është te përbërja, përmbajtjet, aspekti teknik i fotografimit – kjo është një anë e saj. Me shpresë nuk e bënë vetëm një të mirë, por duhet të ja shitësh storjen redaktorëve me një fotografi.

Ana tjetër është stili. A mësohemi më t’i shohim vrimat e plumbave në dritare? Gjykimi i vetëm për mua është: Nëse mund ta shoh foton, dhe e kam përbërësin kryesor të storjes në ato pamje, është pothuajse vetëshpjeguese. Nëse nuk është kryesisht vetëshpjeguese, mos e përdor.

Unë kam kohë nga një javë për ta kapur, sepse jemi gazetë e së dielës, dhe kështu nuk jam shumë stilistik. Punoj në bazën që, nëse Marie i merr fjalët, dhe unë e marr foton – e di që rezultati përfundimtar është më i madh se po të kishim punuar individualisht. E vetmja gjë që më udhëzon është ajo se a kam punuar mjaftueshëm për ta kapur atë storje me fotografi. Jam i vetëdijshëm për rrezikun e teprimit me një stil të vetëm, por këtë nuk mund ta bësh kur je në teren. Direktivë të vetme e ke ta tregosh sa më mirë.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Gazetarët shpeshherë kanë një garë “natyrale” kush po e publikon storjen i pari. Në zona të luftës, ndoshta për shkak se gazetarët punojnë në kushte të ashpra, pritet që ata t’i ndihmojnë njëri tjetrit… Por si është situata në teren në mes kolegëve?

E patë një shembull të përkryer në film. [Në “Under the Wire”, një natë para se të planifikonin Colvin dhe Conroy të largoheshin nga Homs, tri gazetarë të huaj arrijnë në qendrën mediale ku janë të bazuar ata, duke i dhënë fund kështu ekskluzivitetit të tyre si gazetarët e vetëm nga Perëndimi në rrethimin e qytetit.] Marie më thotë: ‘Paul, a don të shkosh prapëseprapë tani që të kanë ardhur shokët?’ (Qesh). Redaktorët tonë po mundoheshin të na shpëtonin, e pastaj dalin këta miq të ri dhe ajo më thotë ‘a don ende të shkosh tani më që erdhën këta bërllogat e Euros?’

Ishte e vërtetë. Por ne ishim gazetë e së Dielës, dhe punët i dorëzonim të premten, apo të shtunën më së voni. Kur një mik i imi u godit me plumb në kokë deri sa ishte në pallatin e Gaddafit, një tip nga Reuters erdhi te ne e na tha: ‘Qa po bon ashtu, duke u qëlluar në kokë të hënën kur je gazetar i dieles?’Të hanën e kemi pushim, e edhe të hanën po punojmë.

Dikur i ruanim storjet. S’kishim asnjë ditë pushimi. Vetëm i dorëzonim dhe fillonim prej fillimit. Pra për shembull marrim diçka të dielën dhe duhet ta ruajmë prej të gjithë tjerëve për një javë. Madje edhe përkthyesit tonë e kishin të ndaluar të folin, sepse flisnin thashetheme: ‘Ah, ne po punojmë me varreza masive, e ju? E unë dhe Marie i thonim ‘Ça je tu bo? Mos fol me ta!’

Ndonjëherë e kryenim një storje të enjten në mbrëmje, zgjoheshim, e lexonim The Times dhe veç kur e shihnim… Ah mos! E kanë marrë – e premte! [Qesh]. Sa më shumë zgjaste java, aq më e tmerrshme bëhej, sepse po ta merrte dikush, na ngulej keq. Ndonjëherë detyroheshim të gjenim plan B. Nëse është ndonjë lokal, të gjithë pyesin: ‘Çfarë ke bërë sot?’ dhe unë i përgjigjem ‘Asgjë… agjë nuk ka ndodhur në Irak sot’. [Qesh]

Deri sa ishe duke iu përgjigjur pyetjeve të audiencës këtu në DokuFest, një pyetje u shtrua disa herë, ajo për ndikimin e fotografive që bëhen në këtë epokë të Facebook-ut. Dëgjojmë storje, shohim pamje; deti Mesdhe duke u bërë varreza më e madhe e Evropës, Aylan Kurdi duke dalë në breg i vdekur… i shohim, indinjohemi, por ndikimi i tyre është i përkohshëm. Ju doni t’i tregoni ngjarjet sepse është e rëndësishme dhe duhet të tregohet dhe nëse gazetarët fillojnë të mendojnë se nuk do të bëjë dallim, me gjasë do të bëhet edhe më keq. Si reflektoni mbi këtë realitet, kur i kemi parasysh fotografitë e tilla me të cilat thjeshtë mësohemi – ndikimi i punës së gazetarëve që vazhdojnë ta rrezikojnë jetën… Çfarë mendimi keni për këtë?

Isha në Paris kur doli fotografia e Aylan Kurdit. Më thirrën një radio stacion i Anglisë duke më pyetur: ‘Paul, na shpjego: jam i sigurt se i ke mijëra pamje të fëmijëve të vdekur në hard drive’ – dhe është e vërtetë që kam – e çka pra kjo foto? Sepse me të vërtetë e ka kapur vëmendjen e botës.

Është si rastësi. Sigurisht se mund të nxjerri diçka të ngjashme, por ndodh diçka mandej dhe përsëri e kap një moment, siç e kapi foto.

Është pjesë e arsyes pse je aty duke vepruar. A mendon se ke bërë dallim? Nëse jo, pse kthehesh përsëri për të provuar? Nuk mund ta paramendoj të mos e bëjë. Një natë para se të vdiste Marie, ishim të ulur, ndërtesat po binin rreth neve, dhe ajo tha: “Po të të mos paguanin, a do të kishe qenë këtu prapëseprapë?. Dhe i thash: sigurisht që po, budallaqe! Nuk kisha nevojë as të ja kërkoja. Nuk është punë, është profesion me pasion. Prandaj jemi të motivuar.

Pra sa herë kam lënë diçka dhe kam thënë ‘A ka bërë ndonjë dallim të matshëm?’ Nuk e di, por a do të kishte qenë bota vend më i mirë pa të? Sigurt jo. Mjafton kjo për mua.

Shumë shpesh nuk është dallim i matshëm në fund, por a duhet të ndalen njerëzit? Absolutisht jo. Më mirë të ketë më shumë sesa të mësojmë se është zhvilluar një luftë e fshehtë për pesë vite dhe nuk kemi fare njohuri për të, sepse askush nuk u lodh të shkonte. E preferoj një botë ku njerëzit ende janë të motivuar për ta bërë dhe ndoshta për ta bërë për dhjetë a njëzet vjet. A bën dallim? Nuk e di, por ja vlenë të provosh. Dhe më me qejf jetoj në atë botë se në një botë kur njerëzve nuk ua ndinë.K

Kjo bisedë është redaktuar për gjatësi dhe qartësi. Intervista u zhvillua në gjuhën angleze.

Foto kryesore: Atdhe Mulla / K2.0.