Pak kohë më parë, po mendoja për pushimet e ardhshme verore dhenisa të mendoj se çka nënkuptonte vërtetë dëshira instinktive e shkuarjes në bregdet gjatë kohës së verës. Dhe jo vetëm kaq, e ndieva thellë.

S’ka të bëjë thjesht me atë ndjenjën e dorëzimit ndaj rrymave të detit dhe të notimit aq larg, saqë çadrat e plazhit dhe pushuesit në plazh ta marrin pamjen e një natyre të qetë. S’ka të bëjë vetëm me zenin që vjen nga vështrimi i valëve, që rroken me brigjet shkëmbore. Ka të bëjë me ato valë dhe brigje shkëmbore si dëshmi e thellë dhe e mrekullueshme e kohës.

Pushimet e verës mund t’i mendosh si rikthim tek vetja apo edhe si një rikthim te primordialja. Një kthim tek uji prej të cilit kemi ardhur në radhë të parë.

Pa marrë parasysh gjendjen tonë financiare, bashkë me uljet e ngritjet e saj, në familjen time kurrë nuk e kemi vënë në pikëpyetje nëse do ta vizitojmë bregdetin apo jo. Duhet të ndodhte të paktën një herë në vit. Ky ishte çdoherë përfundimi, një konstante e padiskutueshme.

Arsyet ishin të thjeshta: flladi i shëndetshëm i detit, relaksimi. Por ka ekzistuar edhe një anë e paarsyeshme, që vinte veçanërisht nga babai. Pushimet verore ishin një kthim në një parajsë të humbur, në paraekzistencë, në idilikë, sepse pranë detit, çdo gjë është në rregull.

Vizitat në bregdet prindërve të mi ua kujtonin rininë e tyre kur udhëtonin në Pelješac ose Brač në Kroaci. Në kohë të vështira, pushimet tona ishin arratisje nga e përditshmja, dhjetë ditë që karakterizoheshin nga një rutinë e këndshme qetësuese.

Kur po mendoj se ku kemi udhëtuar, çka kemi ngrënë apo sa kemi qëndruar, ato pushime verore kanë qenë një tregues i botës më të gjerë, prej situatës gjeopolitike deri te çarjet lokale.

Verimet e mia të para

Ndonëse nuk i mbaj mend pushimet e mia të para në bregdet, shpesh i rikrijoj përmes fotografive familjare dhe lirshëm i shtoj kujtesës copëza të ndryshme, të cilat ndoshta kanë ndodhur njëmend, ndoshta s’kanë ndodhur fare. 

Kam qenë tetë-muajshe dhe kam qarë si e çmendur në aeroplanin nga Beogradi në Tivar, aq sa jam e sigurt se pasagjerët e tjerë ende s’e harrojnë atë fluturim 40-minutësh. Njëra nga kujdestaret në aeroplan u mundua të më argëtonte dhe të më bënte ta harroja presionin në veshët e mi. Por ekziston një lloj tjetër presioni i udhëtimit: ankthi. Sado i bukur të jetë destinacioni, disa njerëz janë gjithmonë në ankth para se të udhëtojnë, ndonjëherë aq shumë saqë nuk duan të shkojnë fare. Këshilla më e mirë është kjo: thjesht shko, sprovo veten, si ai fëmija që po mëson të notojë.

Kujtimet nga pushimet e mia të para verore janë copa-copa dhe fluide, ato janë një konstrukt i ndërtuar nga fotografitë e prindërve të mi të rinj të bukur, me modele flokësh të stilit New Wave. Babai tek më mban në ujin e cekët, prapa tij njerëzit duke luajtur me top, duke ngrënë akullore, duke ecur, të gjitha këto momente të kapura në një fotografi.

Pyes veten se ku janë sot ata njerëz. Ku ndodhet burri që shikon drejtpërdrejt në kamerë prej larg? Ku është bota e pakapshme e fëmijërisë, bota e kompleksit turistik Ineks “Zlatna Obala”? Ka qenë një mënyrë krejt e veçantë e pushimeve, kupat ngjyrë bardh e kaltër, gjithçka shumë jugosllave. Ka qenë kohë modeste dhe e thjeshtë, pushim veror për masat. E gjitha është kthyer në një resort.

Një numër artistësh kanë krijuar ekspozita dhe seri televizive për këto vende legjendare nga fëmijëria, duke prezantuar përfaqësime ikonike të objekteve, hoteleve dhe dhomave të braktisura, si dhe atyre të rimodeluara nga kapitalizmi në diçka ndryshe dhe të re. Dhe tash thuhet se e reja qenka më e mirë.

Shumë gjëra mund të ndryshojnë, por natyra mbahet. Kjo është fuqia e detit dhe e maleve: natyra reziston. Është një vend i veçantë ku i njoh gjithmonë kthesat e bregdetit dhe mënyrën se si këmbët e mia zhyten në rërë. Është diçka që ma përzien barkun dhe më rrënqeth. Pushimi im i parë veror rri në vetëdijen time si projeksion yjor.

Imagjinojeni një foshnjë në krahët e nënës së saj në një pyll me lisa, në një fotografi me nuancën rozë e kafe, si plot fotografi të viteve të ’80-ta.

Rreth asaj koheë muzikanti serb Bajaga i ftonte të gjithë në Mal të Zi dhe supermodelja gjermane Claudia Schiffer e promovonte vendin si ekologjik dhe e të pastër.

Por e ndieva njëfarë dëshire që verat e mia të ndryshonin. Doja të ndërroja diçka. M’u mërzitën vizitat tek gjyshërit e mi në Nikšić, para se të nisesha në bregdet, ku përditë bartja një çadër plazhi për ta vendosur në rërë. Ky veprim shënonte fillimin e orëve bajate në plazh, që kulmonin në të njëjtën xhiro të vjetër të mbrëmjes me prindërit e mi; ecnim poshtë e lart pedonales, duke kaluar përreth parqeve të lodrave e dyqaneve që kurrë s’ndryshonin, e ku shitësit ambulantë shisnin guacka buzë detit. Dhe pastaj ktheheshim tek hoteli. Gjithnjë me nënën dhe babain. Nuk kishe shanse të kaloje kohë me dikë tjetër.

Mbrëmjet ishin më argëtuese kur unë, për shembull, ulesha që të pikturohesha nga artistët/et në pedonale, ose kur prindërit e mi më çonin për të ngrënë peshk (megjithëse gjithmonë më duhej ta zgjidhja një të gjallë) ose ushqime të tjera deti ose ëmbëlsira.

E urreja kthimin në hotel. Edhe pse shëtitja në pedonale nuk ndryshonte kurrë, të paktën ishte plot gjallëri. Ndihesha shumë më mirë aty sesa në dhomën tonë. Çdo mbrëmje duhej të flija pasi t’i kishim ngrënë disa copa shalqi në ballkonin tonë, prej ku e vëzhgonim rrëmujën jashtë. S’më pëlqente shalqiri, doja ëmbëlsira prej hotelit më luksoz në qytet.

Ju fal që nuk na dërgoni kurrë aty, por a nuk bënte thjesht të uleshim dhe të hanim diçka aty, që të mund t’i shihja tabakatë rrumbullak të ëmbëlsirave prej qelqi? Oh, t’i shihje ato ëmbëlsira dhe akullore para se ta zgjidhje më mbresëlënësen me zemër të thyer. Ishe fëmijë nga Beogradi, të gjitha i kishe parë tashmë, por sa herë që vije në det, veçanërisht nëse ishte një qytet i vogël, filloje t’i kërkosh ato copëza urbaniteti dhe luksi. Ajo gota e akullores me çadrën e vogël dhe flamingon, si dhe qershinë sipër, i gjithë procesi i përzgjedhjes së akullores kishte vlerë sa bota për ty, ishte lidhja jote me qytetin.

Kaçurrela, sandala dhe rrugë me kalldrëm

Imazhi i pushimit tim të parë në bregdet është ai i nënës sime dhe foshnjës së saj, disi si hologram, në pyll. Ngjashëm, imazhi i pushimit tim të dhjetë, vit pas viti, në det përcaktohet nga një fotografi ku shfaqen kaçurrelat, sandalet dhe rruga me kalldrëm.

Këta ishin miqtë më të ri, pa fëmijë, të nënës dhe babait, me të cilët u takuam në qytetin e vjetër. S’më kujtohet shumë mirë burri, por gruaja kishte kaçurrela dhe kishte mbathur sandale ngjyrë argjendi, teksa i tërhiqte nëpër rrugën me kalldrëm, veshur në mëndafsh. Ka qenë një natë e nxehtë gushti dhe ajo po shkonte të hante ullinj dhe të pinte verë me të dashurin, afër kullës së sahatit. Do të qëndronin aty gjithë natën, për dallim nga ne, që tashmë ishim nisur për në dhomë. Ata do ta kalonin një natë ngazëlluese deri vonë, në restorantin në mes të qytetit. Mes të qeshurave, ndoshta edhe do të putheshin, të lirë, siç ishin, gjersa unë e mjera duhej të shkoja të flija. Kurse prindërit e mi, të cilët i konsideroja kaq të mërzitshëm, shkonin po ashtu të flinin. Pse s’më lënë të jetoj?

Të dilja natën u bë dëshira e flaktë e jetës sime, një synim për të ardhmen. Mezi prisja të rritesha, të shkoja kudo që të doja, të pija verë, ta kisha një të dashur dhe të mbathja sandale. S’ka pasur të bëjë vetëm me faktin se e doja rërën, valët dhe qetësinë shpirtërore, lëngoja edhe për diçka ekzotike dhe mistike, në të cilën s’kisha qasje sepse gjithçka ndodhte pas mureve të qytetit të vjetër, pas mesnate, si të ishte një lloj sekreti.

Në vend të kësaj, merrja akullore të markës “Evzonoi”, të cilën s’e kishim në shtëpi. Teksa na duhej të prisnim në kufi me orë të tëra, shoferët, të nervozuar dilnin nga automjetet e tyre e silleshin aty-këtu për ta kontrolluar nëse kolona e gjatë e veturave lëvizte, ndërsa ne, fëmijët e shkujdesur, përfshirë dhe veten, hanim akulloret që i blenim në kufi.

I doja shumë perëndimet e diellit gjatë atyre udhëtimeve verore dhe ndjenjën e mrekullueshme energjike në trupin tim pas notitr gjatë. Më pëlqente rëra e imët që futej mes faqeve të librit që po lexoja nën tarracën e hotelit, ku porosisja sallatë, e mbrojtur nga rrezet e diellit që ma kishin puthur lëkurën e kripur pak më herët. Çka më pëlqente më së shumti ishte pazari që bënim në Selanik, ditën e fundit para se të ktheheshim.

Blerjet e shumta në Selanik shënonin fundin e verës dhe fillimin e shkollës. Blija pulovra, pallto dhe çanta për lapsa (dhe disa lodra — kukullat plastike ishin në modë atë kohë). Çka më gëzonte më shumë dhe që ndoshta më dallonte nga fëmijët e tjerë ishte dashuria që kisha për fillimin e shkollës dhe rikthimin në qytet. Më vonë, gjatë studimeve, më pëlqenin të gjitha festivalet, ekspozitat dhe shfaqjet që mbaheshin në fillimit të vjeshtës.

Kjo jam unë, dikush që gjithmonë ka kërkuar më shumë. Në pushime më pëlqenin plazhet e njohura dhe ato të fshehura, tregjet e peshkut dhe kroçerat, netët pa gjumë duke pirë verë, kishat e vjetra në kodra, shpellat dhe brigjet e lumenjve, qetësia dhe paqja nga njëra anë, dhe ekstravaganca nga ana tjetër. Që si fëmijë, përpara internetit, më pëlqente t’i shfletoja reklamat në gazeta për pakot turistike, veçanërisht ato të paarritshmet si Singapori, Kuba ose udhëtimi në “Disneyland” për 1,000 marka gjermane.

Zeni im i sapogjetur

Me kalimin e kohës gjithçka ra në binarë. Hyra në të tridhjetat, një kohë kur kudo që ndodhesh është e këndshme, për sa kohë që je e shëndoshë dhe në element.

Provoj të mos shkoj në hotele që ngjajnë me qendrat tregtare, sepse t’i kesh të gjitha afër nuk është qëllimi i udhëtimit. Qëllimi është të eksplorosh. Pse të mos hasësh në një tavernë të viteve të ’70-ta, gjatë periudhës së juntës ushtarake, ose në një restorant të vogël në një rrugicë ku një gjyshe turke do të sillet me ne si të ishim nipërit e mbesat e saj, të cilët janë aty e po luajnë me fëmijën tënd në dyshemenë e stolisur me modele orientale e duke ngrënë fruta falas.

Edhe në fshatrat më të vegjël të peshkimit gjej vende që më përshtaten, për shembull, vetëm verën e kaluar zbulova fshatin Benitses, në Korfuz, ku “The Beatles” dhe grupe të tjera më pak të njohura të periudhës së Invazionit Britanik u fshehën nga paparacët viteve të ’60-ta. Edhe ky vend i vogël ruan historinë e vet të turbullt të klubeve të natës, prej të cilave kanë mbetur vetëm jehona.

Pjesa më e rëndësishme e zenit tim të ri të verës — që përkon me disa zhvillime shumë pozitive shoqërore — është ta pranoj trupin tim në plazh, që është po ashtu trupi im në dhjetor. E kam pranuar se pushimet janë kohë e kufizuar dhe dua t’ia kaloj mirë në çdo udhëtim, të kem përvoja që do t’i mbaj mend.

Do ta kujtoj njërin nga këto udhëtime për ngjitjen që bëmë, një tjetër për paqen dhe lumturinë e vërtetë që buronte nga fakti që të tre ishim bashkë, gjallë dhe shëndetshëm. S’mund t’i shohësh të gjitha. Çfarëdo momenti që arrin ta kapësh është një bekim në vetvete. Thjesht pusho pak dhe përpiqu të rilidhesh me veten dhe me ndjenjat e tua. Lëri të zhyten të gjitha, toka, deti, aroma e pemëve halore, fieret, ullinjtë dhe kripa, që gjithmonë dua t’i ruaj disi dhe t’i marr me vete në Beogradin e mjegullt.

Gjithmonë përpiqem të rikrijoj momentet që prindërit kanë krijuar për mua, duke shtuar edhe shijen time.

Së fundmi e pashë këtë tog-fjalësh — “Le të udhëtojmë si dikur” — dhe u ngazëlleva. Bota ka ndryshuar, gjithçka ka ndryshuar, por kjo thënie më ngjalli një admirim nostalgjik, këtë ndjenjën e mirë për kohën kur njerëzit besonin më shumë te bota dhe kur bota e shpërblente atë besim.

Një gjë që ka ndryshuar për shkak të natyrës së rrjeteve sociale, pjesë e së cilave jemi shumica, është kjo dëshira për të treguar se ku ndodhemi dhe çfarë po bëjmë. Mbesim duke e simuluar kënaqësinë edhe pse s’jemi askund afër saj. Më bën të mendoj për telenovelën e vjetër e të njohur meksikane “The Rich Also Cry”, [shqip: Edhe të pasurit qajnë], në disa fotografi ku unë jam vetja ime më e bukur, e vendosur në një vend luksoz. S’mund ta dallosh nëse po qaja vetëm pak çaste më parë.

Kjo është arsyeja pse është e shëndetshme të heqësh dorë nga presioni për t’iu lënë përshtypje të tjerëve me trupin ose me destinacionin tënd. S’ka nevojë që vera të jetë ekstravagancë për ta demonstruar se sa shumë ke fituar atë vit ose çka ke bërë me trupin tënd. Është krejt në rregull t’i shfaqësh këmbët e tua të holla ose të bardha në plazh. Kushdo që tallet me ty, është i/e padobishëm/me. E njëjta gjë vlen edhe për këdo që i sheh me përbuzje ata që marrin ushqim nga shtëpia në plazh.

Bota është vend i mrekullueshëm, por mizor. Njerëzit duhet të gëzohen që thjesht janë të lumtur, bashkë, pranë detit, edhe nëse shkojnë në vendin më të afërt bregdetar, të mbipopulluar, në vend të ndonjë ishulli të largët në trend. Ne mund dhe duhet të gjejmë magji në gjithçka, kudo — çdo moment mund të jetë frymëzim për një filozofi të re. E vë në pah kur jam me pushime, si teoria ime se si vera është rikthim tek uji dhe gjendja jonë primare e të qenit, te ameba dhe zvarranikët me të cilët noton fëmija im.

Ndoshta edhe ai është mërzitur ndonjëherë, si unë dikur, por ndoshta ai kënaqet me ëndrrat tona me sy çelë, ku e imagjinojmë se ku mund të udhëtojmë herën e ardhshme, teksa këmbët tona përkëdhelen nga bari, që lëkundet nga era.

Imazhi i ballinës: Arkivi i autores.

Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi vetëm e K2.0. Pikëpamjet e shprehura në të janë të autorit/es dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e K2.0.

A jeni kurreshtarë ta dini se si financohet gazetaria që prodhojmë? Klikoni këtu për të mësuar më shumë.