Një ditë në prill 1999, Arta* përsëri i ngriti sytë për ta parë qiellin e kaltër; ajo mendoi për fëmijët e saj dhe u mundua ta qetësojë veten.

Pafundësia e qiellit kishte qenë tipar i shquar i vizatimeve të saja gjatë fëmijërisë. Më vonë, kur u rrit, ajo i kishte zëvendësuar ato vizatime me kohën që e kalonte duke e vëzhguar qiellin; gjithmonë i jepte një ndjenjë të paqes dhe qetësisë.

Në atë ditë të fillimit të pranverës gjatë luftës, ajo kishte shumë nevojë për ato ndjenja. Disa momente më parë, ajo kishte hyrë në fshat për të parë nëse kishin mbijetuar bagëtitë; ajo veç se kishte bërë përpjekje për t’i identifikuar trupat në mesin e gjakut dhe shtëpive të shkatërruara, të mbeturat e një masakre në fshatin e saj disa orë më parë. Gjatë kërkimit, ajo ishte ballafaquar me ata që i përshkroi si paramilitarë të një njësiti serb.

Tani, deri sa vëzhgonte qiellin mbi kokë, kishte vendosur të mos i tregonte kurrë askujt se çfarë kishte përjetuar — dy prej tyre e kishin përdhunuar.

Por 16 vjet më vonë, në përvjetorin e ngjarjes traumatike, ajo ndërroi mendje — nuk do të qëndronte e heshtur. Pas më shumë se një dekade e gjysmë ankthi dhe dhimbje të fshehtësisë, atë mëngjes në vitin 2015, ajo e la fshatin e saj dhe shkoi drejt në stacionin qendror të policisë në Prishtinë ku për herë të parë e tregoi historinë e saj të të qenit e mbijetuar e dhunës seksuale gjatë kohës së luftës.

Disa të mbijetuar të dhunës seksuale të kohës së luftës janë ankuar se kanë mbetur në një situatë të pasigurt me muaj të tërë deri sa Komisioni i Verifikimit i rishikon aplikimet e tyre. Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Pasi e dëgjuan përvojën e tmerrshme të saj, policia e shoqëroi në Qendrën Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës (QKRMT), që i ka siguruar asaj trajtim psikosocial prej atëherë.

“Më janë dashtë 16 vjet me ardh deri në këtë pikë”, tha Arta. “Çdo vit e kam pritë prillin në një gjendje jo të mirë. Kam dashtë me u zhdukë diku, diçka si me shku dhe me u izolu në një mal. Mu ka dukë që edhe muaji ka faj. Nuk mund ta duroja atë ndjenjë më”.

Sot si grua në të 50-at, Arta është një nga më shumë se 200 të mbijetuar të dhunës seksuale gjatë luftës të cilët kanë aplikuar nëpërmjet QKRMT-së për ta marrë statusin e viktimës së dhunës seksuale gjatë kohës së luftës. Pas disa viteve me vonesa, procesi i verifikimit u hap në shkurt 2018. Të mbijetuarit e verifikuar kishin të drejtë për kompenzim mujor në vlerë 230 euro, që paguhet prej buxhetit të shteitit.

Më shumë se 900 të mbijetuar kanë aplikuar deri sot, qoftë nëpërmjet katër OJQ-ve kryesore që sigurojnë mbështetje për të mbijetuarit, apo nëpërmjet zyrës së themeluar nga qeveria në Prishtinë dhe zyreve rajonale të Departamentit të Familjeve të Dëshmorëve dhe Invalidëve të Luftës brenda Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale.

Arta, e cila sot punon si pastruese në një nga bizneset e sektorit privat të Kosovës, aplikoi në maj 2018 dhe mendoi se do të merrte përgjigje deri në fund të verës — megjithatë, ajo është ende duke pritur.

Disa muaj më parë, ajo kërkoi prej një nga punëtorëve në kompaninë në të cilën punon ta telefononte Minire Begaj Balaj, kryesuese e Komisionit Qeveritar për Njohjen dhe Verifikimin e Statusit të Viktimave të Dhunës Seksuale, për të marrë informata se kur mund të priste përgjigjen.

“Para Vitit të Ri”, pretendon Arta t’i ketë thënë kolegut të saj Begaj Balaj.

“Po shkon shumë ngadalë”, thotë ajo deri sa rri e ulur në një nga dhomat e vogla dhe të rehatshme brenda zyreve të QKRMT-së. “Po shkon në drejtim të verifikimit [të procesit të Verifikimit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës] të veteranëve, që shkatërroi imazhin e gjithçkaje”.

Pavarësisht tmerrit që e përjetoi para gati dy dekadave, Arta thotë se e ka mbajtur kokën lartë, por pritja e Komisionit është bërë e padurueshme.

“Isha një grua shumë e fortë; të gjithë fëmijët e mi kanë mbaru edukimin e lartë — kurrë nuk kam heqë dorë”, tha ajo. “Por kam heqë dorë para Komisionit. Nuk mund ta luftoj”.

Në shikim të parë, procesi i aplikimit duket si çfarëdo aplikacioni tjetër, me kuti të zbrazëta të cilat duhet të mbushen me informata si data dhe numra telefoni. Por pjesa më e rëndësishme është historia e përdhunimit, ku kërkohet një shpjegim i hollësishëm.

Të mbijetuarit duhet ta përjetojnë përsëri të kaluarën e dhimbshme dhe traumatike, dhe ta shkruajnë një përshkrim të hollësishëm të përvojës. Aplikuesve i’u kërkohet gjithashtu të bashkangjisin dokumente plotësuese, si të dhëna mjekësore dhe psikologjike, deklarata të dëshmitarëve dhe dokumente të tjera si fotografi që tregojnë plagë fizike.

Sipas Udhërrëfyesit për Procesin e Njohjes dhe Verifikimit të Statusit të Viktimave të Dhunës Seksuale të Kohës së Luftës — një dokument i përpiluar nga zyrtarët qeveritarë dhe OJQ-të që punojnë me të mbijetuarit — aplikuesit duhet të presin të marrin përgjigje brenda 30 ditëve të datës së aplikimit dhe të marrin kompensim në ditën kur u njihet statusi.

Megjithatë, dokumenti nuk ka fuqi ligjore dhe vonesat e kanë karakterizuar punën e Komisionit nga fillimi. Të mbijetuarit dhe aktivistët thonë se kjo periudhë 30 ditëshe e pritjes është vetëm në letër dhe se qindra të mbijetuar si Arta kanë mbetur duke pritur përgjigje.

Të dhënat zyrtare nga Komisioni i konfirmojnë shqetësimet e të mbijetuarve dhe aktivistëve. Komisioni deri më tani i ka marrë 911 aplikime dhe ka marrë vendime për vetëm 323 raste. Nga këto përgjigje, 200 persona janë njohur si viktima të dhunës seksuale të kohës së luftës, ndërsa 123 personave u është mohuar statusi.

Jeta Krasniqi, anëtare e Komisionit, thotë se për shkak të kompleksitetit të çështjes, mund të jetë e domosdoshme të shkojnë përtej afatit kohor të caktuar në udhërrëfyes dhe se Komisioni është duke punuar në përputhje me dispozitat e Ligjit për Procedurën e Përgjithshme Administrative, i cili cakton një periudhë kohore deri në 45 ditë brenda së cilës organet qeveritare duhet t’i përgjigjen kërkesave administrative.

“Komisioni me profesionalizëm të lartë në pajtim me legjislacionin në fuqi, secilit aplikacion i ka kushtuar kohën e nevojshme për shqyrtim”, tha Krasniqi. “Kemi të bëjmë me një kategori shumë të ndjeshme të shoqërisë si dhe me obligime ligjore të Komisionit, andaj dhe vet shqyrtimi i aplikacionit kërkon kohë për të marrë një vendim të drejtë ligjor”, tha Krasniqi.

Megjithatë, disa aktivistë dyshojnë se ligji nuk po zbatohet saktësisht dhe thonë se Komisioni po e merr si pikënisje datën në të cilën e fillon rishikimin e aplikimit, në vend se datën kur pranohet aplikimi — mund të ketë hapësirë të madhe kohore ndërmjet këtyre dy periudhave.

Vonesat në këtë proces vijnë pasi të mbijetuarit veç se janë detyruar të presin gati dy dekada vetëm për të patur mundësi të aplikojnë. Tek në mars 2014 u njoh e drejta e të mbijetuarve për kompensim, kryesisht në formë të mbështetjes monetare mujore, në amendamente të ligjit ekzistues që mbulon statusin e viktimave të luftës. U deshën edhe tri vjet që Komisioni i Verifikimit, organi përgjegjës për rishikimin e aplikimeve, të themelohej në prill 2017 dhe tetë muaj të tjerë që të ndahej një buxhet për t’i paguar këto kompensime.

Duke patur parasysh këtë, Sebahate Pacolli-Krasniqi nga QKRMT thotë se fakti që po realizohet procesi i aplikimit është sukses, për shkak se i ka ardhur fundi epokës së mohimit institucional të të mbijetuarve. Por, ajo thotë se vonesat po i shtohen barrës së të mbijetuarve.

“Dëmi më i madh është procesi i ngadalshëm i aplikimeve dhe përgjigjet e vonshme”, tha ajo. “Çdo limit po kalohet”.

Pacolli-Krasniqi beson se janë dy arsye kryesore për këto vonesa. Njëra është se anëtarët e Komisionit kanë nevojë ta shqyrtojnë disa herë secilin rrëfim traumatik, duke e lexuar disa herë për ta kuptuar plotësisht, dhe se kjo ndonjëherë është shumë e vështirë për ta. Ndërsa e dyta është se anëtarët e Komisionit kanë punë primare, që shpeshherë e bëjnë të vështirë të krijohet kuorum për rishikimin e aplikimeve.

Komisioni i Verifikimit përbëhet nga nëntë anëtarë, me pesë përfaqësues nga qeveria që janë të ulur përkrah një avokati, një psikiatri, një psikologu dhe një përfaqësuesi nga shoqëria civile që ka përvojë me mbështetje të viktimave të dhunës seksuale.

Pacolli-Krasniqi thotë se vonesat po i dekurajojnë të mbijetuarit të tjerë që të aplikojnë, sepse jo të gjithë janë të gatshëm t’i nisin procedurat e aplikimit, dhe se ato po i rrisin shqetësimet ekzistuese për hyrjen në një proces që mund t’i dëmtojë të mbijetuarit. Shumë të mbijetuar kurrë nuk i kanë treguar të afërmve që kanë përjetuar dhunë seksuale gjatë kohës së luftës.

“Shumë kanë vazhduar me jetën e tyre dhe kanë frikë se procesi i aplikimit do të hap probleme të reja dhe të dëmtojë marrëdhëniet në familje”, tha ajo. “Shumë të mbijetuar që janë duke pritë [për përgjigje ndaj aplikimit] thonë, dhe po e parafrazoj: ‘Kurrë nuk kisha apliku nëse e kisha ditë qe kisha me pritë kështu. Ka qenë një dilemë e madhe për me apliku dhe tani po ndodhë kjo, kurrë nuk më kishte shku mendja”, tha ajo.

Sfidat e para me procesin e aplikimit me sa duket po i përforcojnë kritikat e kahmotshme të aktivistëve për atë që ligji cakton një periudhë kohore prej pesë viteve në të cilën të mbijetuarit e dhunës seksuale mund të aplikojnë për statusin zyrtar. Amnesty International ka deklaruar se ky afat kohor mund të jetë tepër i shkurtër dhe se shumë të mbijetuar janë të pasigurtë për të aplikuar, e mund të marrin vendim në bazë të përvojave të aplikuesve të parë.

Gjithashtu, dispozitat aktuale në legjislacion nuk përputhen me ato të caktuara nga standardet ndërkombëtare në lidhje me viktimat e dhunës seksuale gjatë kohës së luftës. Një shembull i kësaj është sigurimi aktual i mbështetjes për të mbijetuarit në formë të qasjes në shëndetësi pa pagesë apo me çmim të përballueshëm. Përderisa viktimat e tjera civile të luftës në Kosovë marrin shërbime të shëndetësisë primare dhe sekondare pa pagesë, kjo u mohohet të mbijetuarve të dhunës seksuale të kohës së luftës, të cilët kanë të drejtë vetëm alternativën kryesisht jopraktike të trajtimit jashtë vendit.

Ligji gjithashtu nuk u siguron qasje në ndihmë psikologjike dhe psikosociale, që është jetike për rikuperim dhe deri më tani është siguruar vetëm nga OJQ-të.

Për Artën, rroga aktuale mujore e saj prej 100 euro nuk mjafton as për trajtimin mjekësor i cili i nevojitet për dhimbjen e vazhdueshme që e ndjenë në shpinë dhe gjoks — plagë që ende janë të pranishme nga dhuna seksuale. Pjesa më e madhe e të hyrave të saja janë të domosdoshme thjesht për të udhëtuar nga fshati i saj në Prishtinë deri në vendin e punës dhe anasjelltas.

Ajo veç se e din çfarë do të bëjë kur dhe nëse e merr pagesën e parë të kompensimit: Përveç që do t’i paguajë shërbimet shëndetësore, ajo do t’i blejë dhuratë gruas rome që e strehoi atë dhe fëmijët e saj pas masakrës.

“Kurrë nuk kam shku me pa atë grua në shtëpinë e saj, se kurrë nuk kam pas pare për me i ble diçka”, tha ajo. “Ajo u kujdes për mua dhe fëmijët e mi për një javë. U kujdes për mua si me pasë qenë vajza e saj. Pas asaj që ndodhi kam qenë në një gjendje shumë të keqe dhe ajo më ka ndihmu shumë në atë moment”.

Përjetimi i traumës për së dyti

Deri sa Arta po ballafaqohet me vuajtjen e pritjes, bota e Vjollcës është shkatërruar — për herë të dytë në jetën e saj.

Hera e parë ishte kur u përdhunua nga forcat serbe gjatë luftës. E dyta ishte së fundmi kur Komisioni i dha përgjigje negative aplikacionit të saj për verifikim të statusit të viktimës së dhunës seksuale gjatë kohës së luftës — madje edhe pasi bëri apel.

Dikur në vitin 2017, kur mediat vazhdimisht raportonin për alokimin e një buxheti për kompensim të të mbijetuarve të dhunës seksuale në kohë të luftës, Vjollcën e telefonoi vëllau i saj.

“Kur fillon procesi i aplikimit, duhesh me apliku”, i kishte thënë vëllau në telefon.

E hutuar, Vjollca nuk mund të besonte çfarë po dëgjonte. Por deri sa u mundua t’i kuptonte fjalët e vëllaut të saj, ai ia ndërpreu fjalinë. “E di çka ka ndodhë” i kishte thënë ai. “Isha i ri por më kujtohet. Kompenzimi është e drejtë e jotja. Duhesh me kërku”.

Në 1999, shtëpia e saj ishte bërë vend strehimi për luftëtarët e UÇK-së. Gjatë luftës, bashkëshorti i saj i sjellte ushtarët e lënduar, duke u ndihmuar me ushqim dhe ilaçe. Vjollca kishte shkuar në shtëpinë e prindërve të saj për t’iu shmangur shtëpisë plot zhurmë e ushtarë — në atë kohë, ajo ishte shtatzënë.

Jeta e saj ndryshoi kur forcat serbe e sulmuan fshatin e prindërve të saj, duke e shndërruar vendin në një shembull tipik të një fushatës së spastrimit etnik: Burrat u vranë në masakër, dhe gratë e fëmijët u mbajtën si robë në shtëpi për tre ditë.

Vjollca i mbuloi flokët me pelenën e fëmijës së saj të parë për t’u dukur “më e vjetër” dhe “më e shëmtuar” para forcave serbe. Ndonjëherë ajo e pickonte fëmiun e saj për ta bërë të qajë që të dukej “e zënë”. Ajo i kishte parë ata duke i nxjerrë gratë dhe vajzat, i dëgjoi bërtimat e tyre për tre ditë rresht.

Por të përzierat e nxorrën atë nga shtëpia; ajo volli dhe pastaj e pa një grup të paramilitarëve duke e pritur. “Ma mirë të kisha vdekë; çka më kanë bo!”, i kishte thënë nënës kur ishte kthyer në dhomë.

Vëllai dhe motrat e saj ishin aty. Por familja kurrë nuk e përmendi atë ditë.

“Doja të abortoja kur mbërriva në Shqipëri”, tha ajo. “Mu duke që edhe bebja është njollosë, por burri nuk më la”.

Procesi i aplikimit për statusin e viktimës së dhunës seksuale gjatë kohës së luftës është kritikuar nga disa të mbijetuar dhe aktivistë për shkak se kërkon shumë detaje të panevojshme. Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Ajo i tregoi bashkëshortit të saj për përdhunimin pasi u takua me të përsëri në Shqipëri pas luftës. Por disa vite më vonë, kur ajo vendosi të aplikojë për statusin, bashkëshorti i saj ishte skeptik. Problemet e pafund me procesin për verifikimin e veteranëve të luftës, që është karakterizuar me parregullsi dhe keqbërje të supozuara që nga fillimi, e bëri atë të mendonte që historia mund të përsëritej.

“Ka ushtarë të UÇK-së që e meritojnë statusin por nuk e kanë marrë — mundet me të ndodhë edhe ty”, kujton ajo kur i kishte thënë burri. “Atij i është ofru statusi i veteranit por nuk e ka pranu. Ai nuk ka luftu; por ka ndihmu. Dhe fjalët e tij po dalin të jenë të vërteta”.

Megjithatë, pavarësisht ngurrimit të bashkëshortit të saj në fillim dhe dyshimeve të saja, Vjollca vendosi të aplikonte për statusin, dhe në mars 2018 ajo e dorëzoi aplikimin e saj në Medica Gjakova, ku kishte marrë mbështetje psikosociale për 16 muaj.

Iu deshën rreth tetë orë për t’i shkruar detajet e përdhunimit të saj. Aktivistët thonë se kjo është koha mesatare që u duhet të mbijetuarve për ta plotësuar aplikacionin.

Zyrtarët e Medica Gjakova u befasuan kur aplikacioni fillestar i saj u refuzua. Ajo vendosi ta ndjekë procesin e apelit, që u jep aplikuesve të refuzuar 15 ditë për ta dorëzuar një apel zyrtar; pas kësaj, Komisioni mund të kërkojë dëshmi të mëtejme ose mund ta thërrasë aplikuesin/en për intervistë.

Gjatë verës, Komisioni e thirri Vjollcën për intervistë për ta verifikuar vërtetësinë e tregimit të saj.

“A nuk e dinë këta njerëz sesa guxim duhet me pas që me ardh tek [mbështetësit e të mbijetuarve] organizatat dhe të marrësh ndihmë”, tha ajo. “Pas asaj që kam përjetu në fshat është e mjaftueshme që kam fol me psikologun — paramendo me fol para një grup njerëzish të panjohur. Është shumë e vështirë”.

Pasi e përjetoi këtë përvojë, Komisioni më pas i kërkoi asaj të dërgonte deklarata të dëshmitarëve. Nëna, vëllai dhe motrat e saj nënshkruan deklarata për rastin e saj.

Por në fund të vitit 2018, shumë muaj pasi dorëzoi aplikacionin origjinal, apeli i Vjollcës në fund u refuzua.

“Ka qenë befasi sepse në apelin e saj kemi mbledhur deklarata të dëshmitarëve”, tha Shpresa Frrokaj, psikologe në Medica Gjakova. “Dhe ishin tre apo katër dëshmitarë, me numra të telefonave dhe leje identifikimi, por askush nuk u kontaktua. Nëna e saj ka deklaru, ‘forcat serbe ma murrën vajzën’”.

Frrokaj thotë se tregimi i Vjollcës nuk duhet të dyshohet dhe se masakrat e robërimi i grave në fshatin e saj është diçka që dihet.

“Vetëm këtu janë 15 gra që janë të mbijetuara të dhunës seksuale që ka ndodhur në këtë fshat, prej një vajze 13 vjeçare deri tek një grua 65 vjeçare”, tha ajo, duke shtuar se gjithçka është e dokumentuar. “Pasi arritën në Shqipëri, gratë treguan se si janë mbajtë rob. Çfarë dëshmie tjetër duhet? Ngjarja e fshatit të tyre është e vërtetë”.

Vjollca beson se intervista e saj para Komisionit mund të jetë arsyeja për refuzimin e aplikimit të saj. Kur arriti, ajo zbuloi se njëri prej atyre që do ta intervistonte atë ishte burrë. Ky psikiatër i kërkoi asaj t’i ritregonte detajet e përdhunimit; për Vjollcën, kjo ishte e tepërt për t’u përballuar.

“Ndoshta është faji im, ndoshta kam ndërru detaje prej asaj që kam shkrujt dhe asaj çka kam thënë”, tha ajo, duke iu referu disa elementeve intime. “Por janë gjëra për të cilat më vjen shumë marre me fol — më ka ardh shumë marre para atij burri. Edhe tash më vjen marre duke tregu”.

Tani ajo thotë se ka mbetur e dëshpëruar.

“Çfarë ka bërë [Komisioni] është e padrejtë”, tha ajo. “Jam lodhë shumë. Ata duhet me kuptu se  nuk është e lehtë me fol për poshtërsinë që i ka ndodhë trupit tënd”.

Aktivistët dhe të mbijetuarit veçanërisht përmendin vështirësinë e ritregimit të detajeve të përdhunimit sepse shumica e të mbijetuarve kurrë nuk i kanë diskutuar këto as me psikologët e tyre.

“Për 20 vjet kam tentu me harru se çka ka ndodhë”, tha Vjollca. “Si mundem me kujtu saktë gjithçka në një intervistë 15 minutëshe? Është si me qenë në gjyq; si me dalë para dikujt që është më lartë se ti”.

Aktivistët nga QKRMT-ja dhe Medica Gjakova thonë se disa të mbijetuar janë ankuar se ndihen në siklet, dhe se në disa raste ndihen tepër të trembur, sikur po merren në pyetje.

Vjollca thotë se përvoja para Komisionit e bëri të ndihej e turpëruar, sikur po e ngacmojnë.

“Është si me rihap plagën”, tha ajo. “Të gjithë e dinë dhe prapë bëjnë hajgare me ty. Jemi përdhunu dhe gjyku. Kemi heshtë dhe prapë po gjykohemi”.

Frrokaj mendon se Komisioni nuk ka nevojë t’i hyjë detajeve për këto përvoja kaq traumatike.

“Mjafton që të mbijetuarit janë aty”, tha ajo. “Mjafton që ka marrë guximin për të dalë para Komisionit dhe të tregojë përvojën e saj para personave që kurrë nuk i ka takuar. E dini sa e vështirë është psikologjikisht të tregosh përvojën para personave që si ke taku kurrë”.

Psikologia është veçanërisht e shqetësuar për faktin se Vjollcës nuk i’u dha as shpjegim për atë se pse iu refuzua aplikimi.

“Komisioni duhet të marrë një qëndrim reflektues, jo mbrojtës”, tha ajo. “Ata duhet të futen në këpucët e të mbijetuarve dhe të kuptojnë se çfarë ka ndodhur në botën e tyre të traumatizuar që e kanë mbajtur sekret për 19 vjet”.

Deri sot, 100 aplikantë si Vjollca i kanë hyrë procesit të apelit pasi u është refuzuar aplikimi fillestar dhe gjysma e këtyre apeleve janë ende duke u marrë parasysh.

Vjollca thotë se kurrë nuk priti që i gjithë ky proces të ishte një barrë ankthi, dhe se do të shkonte përtej plotësimit të aplikacionit. Deri sa ishte duke pritur përgjigje dhe po i kthehej ankthit, traumës dhe pagjumsisë, të cilat i’u deshën 17 vjet t’i luftonte, i humbi edhe ndjenja e të qenit e mbështetur; pasi që kishte frikë se do t’i shkelej konfidencialiteti gjatë procedurës. Bashkëshorti i Vjollcës u bë skeptik për atë se a do të mbetej “fshehtësia” mes atyre dyve dhe kështu i bëri presion të hiqte dorë nga aplikimi.

“Tani edhe burri im u bë problem, sepse më mbështeti [pavarësisht dyshimeve të fillestare]”, tha ajo. “Ai më tha se do më keqtrajtojnë dhe pastaj dikush mundet me marrë vesh”.

Duke komentuar ankesat e të mbijetuarve, Krasniqi nga Komisioni i nxitë të gjithë që kanë aplikuar apo janë duke konsideruar aplikimin që të kenë besim tek mekanizmi, pavarësisht vështirësive në lidhje me këtë çështje kaq të ndjeshme.

“Është një proces delikat dhe patjetër që për palët nuk është proces i lehtë dhe kjo është më se e kuptueshme”, tha ajo. “Por çdo shqetësim i palëve është dhe shqetësim i Komisionit, prandaj anëtarët e Komisionit në çdo mënyrë janë angazhuar që këtë eksperiencë ta bëjnë sa më të lehtë për të gjithë personat që kanë aplikuar, jo vetëm për shkak të përgjegjësisë ligjore por mbi të gjitha për shkak të përgjegjësisë morale që e kanë marrë përsipër në këtë proces”.

Njohja e vuajtjes

Ndonëse kishte ankesa për mënyrën e trajtimit të procesit në disa raste, kishte gjithashtu dhjetëra raste në të cilat të mbijetuarit e dhunës seksuale gjatë kohës së luftës morrën përgjigje pozitive për aplikimet e tyre, dhe tani u është njohur zyrtarisht statusi.

Linda ishte 23 vjeçe kur në mars 1999, forcat serbe e mbajtën një natë, e përdhunuan, dhe pastaj e lanë në rrugë. Ajo i tha familjes së saj se ishte marrë në pyetje në stacion të policisë, dhe si shumë të mbijetuar të tjerë, menjëherë i shkatërroi të dhënat mjekësore të kontrollit të saj për t’i fshehur gjurmët e përvojës traumatike.

Para rreth gjashtë vitesh, deri sa po e çonte fëmijën e saj për një vizitë rutinore mjekësore, doktori lexoi shenja në gjuhën trupore të saj dhe dyshoi se mund të jetë e mbijetuar e dhunës seksuale; në mënyrë shumë diskrete, ai e lidhi atë me Medica Gjakova. Linda u befasua me atë se sa perceptiv ishte doktori, pasi që ajo kurrë nuk kishte folur më parë për përdhunimin, as me bashkëshortin e saj.

Shumë të mbijetuar të dhunës seksuale në kohën e luftës tashmë marrin kompensim mujor prej 230 euro, pasi statusi i tyre është verifikuar nga Komisioni i Qeverisë. Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Pas disa vizitave në organizatë në pretekstin se do të diskutonte për fëmijën e saj, ajo filloi të rrëfejë për përvojën e saj; prej asaj dite, ajo ka marrë mbështetje psikosociale për t’i ndihmuar rikuperimit të saj.

Linda aplikoi për statusin e të mbijetuarës së dhunës seksuale të kohës së luftës në ditën e parë kur u hap procesi i aplikimit, më 5 shkurt të vitit të kaluar. Por edhe aplikimi i saj u refuzua herën e parë.

“Ishte shumë e vështirë me rikujtu ngjarjen. E di, nuk fol me askënd [rreth asaj] për shumë vjet edhe pastaj duhesh me i rikujtu detajet”, tha ajo. “I kemi kalu krejt këto vjet duke tentu me harru e jo me kujtu”.

Pasi bëri apel dhe iu kërkua të sjellë më shumë dëshmi, ajo dërgoi një video nga një prej takimeve dhe konferencave të shumta për dhunën seksuale gjatë luftës në të cilat kishte marrë pjesë dhe ku shihet fytyra e saj.

Linda nuk u thirr për intervistë, por disa muaj pasi dorëzoi aplikimin fillestar, ajo u njoftua se i ishte njohur statusi zyrtar.

She remembers being breathless when she received the phone call, which happened to be while she was together with other

Ajo kujton se kishte mbetur pa frymë kur e morri telefonatën, që erdhi kur ishte bashkë me të mbijetuar të tjerë në një udhëtim në Shqipëri që ishte organizuar nga ish-Presidentja Atifete Jahjaga; fillimisht, ajo kishte ngurruar të shkonte në këtë udhëtim për shkak të frikës se do të merrte lajmin e keq. “Mendova qe po pësoj një infrakt nga gëzimi”, kujton ajo atë kohë.

Por ishte gjithashtu një ditë e dhimbshme për të.

“Isha e lumtur, por pastaj është e vështirë me marrë pensionin e mos me mujt me nda me burrin dhe fëmijët sepse nuk e dinë”, tha ajo duke shtuar se çdo muaj, sa herë e merr pensionin në llogarinë e saj bankare, asaj i kthehen kujtimet e tmerrshme.

Por Lindës i vjen mirë që e kaloi procesin dhe që i’u verifikua statusi i të mbijetuarës.

“Nuk ka të bëjë me paratë, ka të bëjë me njohjen”, tha ajo. “Nuk kishim armë. Nuk kemi mujt me mbrojtë veten dhe trupat tanë janë shfrytëzu në mënyrën më të tmerrshme. Kjo vuajtje duhet të njihet. Për këtë është statusi”.K

Foto kryesore: Majlinda Hoxha / K2.0.

*Emrat e të gjithë të mbijetuarve të dhunës seksuale gjatë kohës së luftës në këtë artikull janë ndryshuar për t’i mbrojtur identitetet e tyre. Fotografitë janë për qëllime ilustrative dhe nuk i paraqesin personazhet e artikullit.