Sot bota shënon Ditën Ndërkombëtare të Romëve. 8 prilli konsiderohet gjerësisht si një mundësi për ta festuar kulturën rome, por po ashtu për të ngritur vetëdijen rreth çështjeve në lidhje me 15 milionë romë nëpër të gjithë botën dhe për të vë në pah diskriminin që romët e hasin nëpër shumë fusha të jetës.

Edhe pse dita është ratifikuar zyrtarisht gjatë Kongresit të Katërt Rom në 1990, themelet e lëvizjes rome u vendosën në vitin 1971, me Kongresin e Parë Botëror, të mbajtur në Orpington afër Londrës. Kongresi adoptoi një flamur të përbashkët për të gjithë romët, në qendër me simbolin që ngjason chakren e njohur indiane. Chakra u zgjodh për nder të trashëgëmisë indiane të romëve, derisa ngjyra saj e kuqe përfaqëson ‘gjakun’ e derdhur të mijëra qindra romëve gjatë Holokaustit. Kongresi i vitit 1971 po ashtu pa krijimin e himnit, të bazuar në vargjet e muzikantit rom nga Serbia, Zarko Jovanoviq, i mbijetuar i Holokaustit.

Qëllimet e tetë Kongreseve Botërore të Romëve të mbajtur deri tani përfshijnë standardizimin e gjuhës rome, kërkesat për përmirësime në të drejtat civile dhe arsim, ruajtjen e kulturës rome, reparacionet nga Lufta e Dytë Botërore dhe njohjen ndërkombëtare të romëve si minoritet kombëtar me origjinë indiane.

Dje Komisioni Evropian ka lëshuar një deklaratë për shtyp, duke i’u bërë thirje qytetarëve të BE-së që të mbështesin barazinë për romët dhe ta përshendesin faktin që historia dhe kultura rome luajnë rol unik në ndërtimin e Evropës.

“Trajtimi i barabartë dhe të drejtat fundamentale përbëjne gurthemelet e Bashkimit Evropian,” shkruan në deklaratë. “Romët kanë përjetuar histori të gjatë të përjashtimit social dhe paragjykimeve. Minoriteti më i madh i Evropës – me 6 milionë romë që jetojnë në BE – vazhdon të jetë i diskriminuar dhe margjinalizuar”.

K2.0 takoi pesë aktivistë romë në fusha të ndryshme të jetës sociale dhe kulturore në Kosovë për të biseduar për kulturën e pasur rome, sfidat e përditshme me të cilat ballafaqohet komuniteti rom dhe për vetë Ditën Ndërkombëtare Rome.

Avni Mustafa, 29 (Plemetinë)

Zyrtar i lartë i programit në Advancing Together

“Thonë që nëse nuk je muzikant, nuk je rom. Kështu që në familjen time babai im ka filluar t’i bjerë kitarës në moshë të re. Unë e quaj ADN, e cila është bartur te unë dhe të gjithë vëllezërit. Vëllai më i madh luan kitarë, vëllai i dytë luan kitarë, unë i bie daulles (kahunit), dhe e kam edhe një vëlla më të vogël që po ashtu i bie kitarës. Çdokush në familjen time luan diçka dhe aty ndodh kjo atmosferë e lumtur për të cilën jam krenar.

Muzika është në gjakun tonë dhe është diçka që na definon në të vertetë. Kudo që shkon, në çfarëdo lagje do të gjesh njerëz që bëjnë muzikë ose vallëzojnë. Muzika është pjesë e jetës sonë.

[Bendi im] nuk bën muzikë tallava, por përpiqen të bëjnë diçka më ndryshe. Jemi të fokusuar në muzikën pop, jazz-in rom. Me muzikë ne mund të tregojmë që nuk jemi vetëm njerëz tallava – tentojmë ta përdorim muzikën si instrument për t’ju treguar njerzëve që jemi ndryshe.

Për mua, si dikush që ka punuar në të drejtat e njeriut, të minoriteteve dhe të romëve që në moshë shumë të re – 12 ose 13 vjeç – me aktivitete të ndryshme, në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, mendoj që Dita Rome e ka humbur kuptimin e vet. Gjatë kongresit në vitin 1971 romët nuk organizuan gara futbolli, por nëse shkon në çdo komunë të Kosovës do të shohësh që aktiviteti i parë që bëjnë në Ditën Ndërkombëtare të Romëve është ndeshja e futbollit.

Para luftës së Kosovës ka pasur aktivitete të ndryshme në të cilat romët do të prodhonin dokumente të rëndësishme, do të bënin politikë dhe gjëra për ta ndryshuar situatën. Por tani, në vitet e fundit, Dita Ndërkombëtare e Romëve është bërë ditë biznesi. Janë këto OJQ nga shoqëria civile që janë aktive vetëm për këtë ditë.

[Prej kongresit] deri tani, ne nuk kemi parë ndryshime. Për mua, nëse ka festim atëherë ai duhet të ndodhë për një arsye. Besoj që romët janë të stërmbushur me festime – ata festojnë gjithçka. Nuk jam kundër festimit, vërtet i mbështes festimet, në fund të fundit jam vetë rom. 8 prilli është arsye e mirë, por vetëm nëse e shikon mjedisin ku jetojnë njerëzit e kupton që nuk ka asgjë për të festuar. Nëse shkon tek semaforët do të shohësh tre apo katër prej tyre duke kërkuar lëmoshë në rrugë.

Fatmirësisht në nivel ndërkombëtar shoh që po ndodhin disa ngjarje të dobishme. Për shembull, do ta shohësh një delegacion që do të shkojë në Parlamentin Evropian në Bruksel, dhe po ashtu do të kesh aktivitete të ndryshmë për rëndësinë e ngritjes së vetëdijes për Ditën Ndërkombëtare të Romëve.

Nëse e gjen himin rom, do t’i shohësh vargjet e “Gelem Gelem” që janë shumë të fuqishme. Flasin për holokaustin, Aushvicin, flasin për të mbijetuarit rom, për vuatjet e tyre, sakrificën e tyre. E ke “Gelem Gelem” si himn ndërkombëtar dhe ke diçka që ka vlerë të madhe – kështu e ngrit vetëdijen. E shkruan “Gelem Gelem” në letër, e përkthen në shqip meqë jemi në Kosovë, dhe e dërgon në media. Kështu ngritet vetëdija. Jo përmes garave, jo përmes festave, jo përmes muzikës tallava.

Dita e vetme kur qeveria, presidenti, dhe kryetari i parlamentit përmendin romët si komunitet dhe i’u dedikojnë kohë është me 8 prill. Unë e urrej këtë sepse së pari dëshirojmë që ta ndryshojmë situatën që komuniteti jonë e përjeton në nivel lokal dhe pastaj të provojmë të bëjmë diçka në nivel regjional dhe ndërkombëtar.

Media përhap gjuhën e urrejtjes, që nuk është gjë e mirë sepse e rrit urrejtjen ndaj njerzëve dhe këto gjëra ende ndodhin. Nuk po ndryshon aspak. Me të vertetë kam shpresuar që do të ndryshojnë gjërat pas luftës, por nuk kanë ndryshuar.

Pjesa kyçe për të ndryshuar është mentaliteti i njerzëve – i të gjithë njerzëve: romë dhe jo-romë. Romët duhet ta kuptojnë që koha e sakrificës ka mbaruar. Ata duhen të ndryshojnë traditat, ata duhen ta ndryshojnë mënyrën e të menduarit. Ata duhet ta rrisin vetëbesimin. Duhet të besojnë në veten, në atë se çka bëjnë.

Ndërsa komuniteti shqiptar dhe komunitetet tjera jo-rome duhen t’iu japin mundësi romëve. Mesiguri keni dëgjuar zëra që thonë ‘maxhupt janë kështu apo ashtu. Ata janë hajdutë, ata kundërmojnë. Atyre i’u vjen era”. Duhesh ta pyesësh veten përsëri: ‘A ju ka dhënë ndokush romëve mundësinë që të jenë dikush tjetër?’ ‘Cilat janë mundësitë?’ Së pari duhesh t’i kesh mundësitë që pastaj t’i kesh rezultatet.

Diskriminimi në shoqëri ndodhë shumë. Diskrimini i padukshëm. Është një autobus që shkon nga Prishtina në Obiliq dhe ulëset e autobusit janë të ndara. Çdokush e di që në një pjesë ulen romët, ashkalitë dhe egjiptianët, dhe në një pjesë tjetër shqiptarët dhe serbët.

Kjo është diçka që shoqëria duhet ta ndryshojë dhe secili duhet të punojë në të; nuk mund të vie ndryshimi vetëm nga komunitetet sepse ata do të hasin në probleme. Dhe pas kësaj të gjithë do të kuptojmë kuptimin e vërtetë të diversitetit në Kosovë”.

Isak Skenderi, 35 (Obiliq)

Drejtor ekzekutiv i “Voice of Roma, Ashkali and Egyptians”

“Unë mendoj që një prej shtyllave të secilit komunitetit apo grupi etnik është gjuha. Jam shumë krenar që romët, dhe pse përgjatë shumë shekujve janë në rrugë, kanë qenë në gjendje së paku ta ruajnë gjuhën edhe ta bartin prej gjeneratës në gjeneratë. Ne, komuniteti rom, sa i përket disa traditave kemi qenë më sentimental dhe i kemi ruajtur më shumë ndoshta se komunutetet tjera në përgjithësi.

Disa prej traditave tona nuk janë vizavi me zhvillimet [moderne], dhe herët a vonë komuniteti jonë duhet t’ia bëjë pyetjen vetes nëse ende duam ta jetojmë kësi lloj jete të anarkistëve, ku nuk na ndjen shunë për zhvillimet e botës, apo duam të integrohemi në shoqërinë e pëgjithshme, dhe kjo ndoshta është pyetja kyçe që ne romët duhet t’ia bëjmë vetes një ditë.

Për shembull, çështja e martesave të hershme: ato kanë qenë pjesë e jetës të njerzëve të ndryshëm jo vetëm në Kosovë, por edhe Evropë. Por derisa bota dhe njerëzit kanë kapërcyer ata zakone, për fatin e keq ne romët me disa prej tyre kemi ngecur mbrapa. Dhe tash është fakti se sa janë të dëmshme për neve, tu marrë parasysh trendet moderne të zhvillimit, të të drejtave e njeriut dhe të drejtave të barabarta.

[Para pak kohe], në një fshat në komunën e Lipjanit, e kam vërejtur një fëmijë, ndoshta 9 vjeç, që sillet rrugës, derisa fëmijët tjerë po përgatiteshin për shkollë. Babai i tij thoshte: “Ai është shumë problematik, unë po e çoj në shkollë, ai po del”.

Ky është realiteti te shumë familje që janë të shtresave shumë të varfëra sepse nocioni i rëndësisë së arismit te ta është shumë i ulët. Edhe unë në moshën e këtij djali tentojsha me ikë orej shkollës, por prindërit janë siguruar që unë ta kryejë shkollimin. Ndonjëherë njeriu vetëm kur rritet i kupton ato mundësitë e humbura që i ka pasë derisa i vogël.

Dhe sigurisht një pjesë e përgjegjësisë bie te prindërit e këtyre fëmijëve, por varfëria është shumë e madhe, edhe po ashtu komuniteti përballet me diskriminim të gjërë, dhe shumë prej prindërve thonë që nëse edhe fëmija i tyre shkon në shkollë do të jetë shumë vështirë ta gjejë ndonjë vend pune. Kështu që, një prej tyre betejave që kemi është që t’i tregojmë familjeve që shkollimi nuk kupton vetëm krijimin e mundësive të reja për punësim, por është i rëndësishëm për ndërtimin intelektual të komunitetit dhe krijimin e mundësive të reja për jetë, që ndoshta për njerëz ende nuk janë të zbuluara.

Në Kosovë për fatin e mirë nuk kemi ndonjë diskriminim institucional sa i përket të drejtës në arsim, nuk ka shkolla të veçanta për komunitetin rom, tentohet të evitohet ai segregimi i fëmijëve në klasë. Por ka diskriminim të hapur dhe të drejtpërdrejtë nga njerëzit që punojnë në sistemin arsimor: drejtorat e shkollave, mësuesit e ndryshëm. Dhe derisa mund të jetë diskriminimi individual i këtyre njerzëve, gjithashtu është diskriminim instituicional duke marrë parasysh që këta njerëz e përfaqësojnë sistemin.

Nuk ndihem i zhgënjyer [nga qeveria] sepse nëse keni pritje prej institucioneve dhe sheh që ata nuk mund të bëjnë diçka mund të dëshpëroheni – asnjëherë nuk kemi besuar që institucionet do të mirren me këtë çështje në mënyrë serioze. Por në anën tjetër nuk jam i kënaqur si individ dhe pjesëtar i këtij komuniteti që qeveria jonë dhe institucionet nuk janë duke bërë atë për çka janë zotuar, atëherë kur e kanë votuar kushtetutën e Kosovës për krijimin e një shoqërie demokratike me të drejta të barabarta për të gjithë qytetarët pavarësisht etnisë së tyre.

Dita ndërkombëtare rome është ndoshta një prej ditëve të rralla, kur ajo krenaria e përkatësisë ndaj një grupi të caktuar vjen në pah, dhe ndoshta komuniteti ndihet pak më i veçantë, sepse është dita kur flitet për komunitetit rom, ështe dita kur festohet për komunitetin rom. Kjo është një prej domethënieve, ajo njohja që ne duhemi të jemi të barabartë në shoqëri dhe jetë. Sipas mendimit tim kjo është krejt esenca e ditës dhe për atë arsye unë gjithëmonë kam qënë pro organizmit të aktiviteteve vetëdijësuese se sa pro organizmit të aktivitetve festuese kulturore që per mu si individ nuk kanë ndonjë domethënie cilësore.

E rëndësishme është që te komuniteti i gjerë të krijohet njëfar sensi që po flitet për romë. Edhe pse është një ditë ne vit, prapë është një ditë, sepse më herët as gjatë kësaj dite nuk është folë për komunitetin rom. Dhe mund të themi që është një hap. Dhe hapi i dytë është që romët do duhej të jenë pjesë e kësaj shoqërie dhe jetës së këtij shteti, si të gjithë tjerët. Nëse e mbrrimë këtë qëllim, 8 prilli nuk do të ketë më kurrëfarë ndjenje, për shkak se për romët çdo ditë e vitit do të jetë 8 prill”.

Denis Mustafa, 20 (Plemetinë)

Regjisor i mirënjohur / Ndërmjetësues i komunikimit vizual në Rolling Film Festival / Drejtor artistik i Rolling on the Road

“Unë bëj filma dokumentarë për romë, gjithëmonë duke u munduar të sjellë në ekran storie të pa-rrëfyera dhe t’u tregojë njerzëve se si në fakt është të jesh person rom.

Ka shumë gjëra, shumë paragjykime, ndryshime, dhe shumë gjëra në kokat e njerzëve që nuk mund të ndryshohen aq lehtë. Dhe unë jam munduar ta bëjë këtë përmes filmave të mi dhe t’iu tregojë perspektiva të ndryshme prej atyre që ata tashmë i mendojnë. Dhe festivalet Rolling Film Festival apo Rolling on the Road e bëjnë të njëjtën gjë, dhe për atë arsye kam vendosur të punojë për fesivalin. Sepse për mua nuk është e mjaftueshme vetëm të tregojë filmat e mi, dhe mendoj që përmes festivalit mund të sjellësh më shumë storie për komunitetin rom.

Filmin e parë e kam bërë kur i kam pasë 9 vjet dhe ka qënë mjaft qef. Do ta shihja xhaxhain tim duke ecur vërdallë me kamerën e tij dhe duke bërë filma dhe kjo ma ka tërhequr shumë vëmendjen dhe gjithçka që kam dashur është ta bëjë filmin tim të parë. Dhe vetëm kam filluar të xhirojë dhe xhirojë pa u ndalur.

Kur bëj film, gjërat e thjeshta dhe të vogla janë ato që ma tërheqin vëmendjen, të cilat në fund bëhen karaktere ose storie. Një rom super të thjesht e shoh si dikë shumë interesant, që pastaj dëshiroj t’ua tregojë edhe tjerëve. Për momentin dëshiroj të bëjë një film për një kuzhinier në Gjermani, i cili e ka restoranin e vet. Kjo është diçka për të cilën nuk dëgjon shpesh – një rom, i cili është pronar i një restorani dhe krijon receta të ndryshme.

Për momentin, një grup i njerzëve nga Franca, Kosova dhe Hungaria jemi duke punuar në databazën e filmave rom, dhe jemi duke mbledhur 100 filmat më të mirë romë dhe duke i vënë me një uebsajt.

Fatkeqësisht, disi më duket dëshpëruese që nuk ka filma për romë në kinemanë kosovare – nuk ka asgjë në fakt. Përveç Rolling Film Festival, asgjë tjetër.

Gjëja e bukur për festivalin është që fëmijëve dhe të rinjve nga komuniteti rom i’u mësojmë se si të bëjnë filma me buxhet të vogël, apo me zero buxhet, vetëm për të dokumentuar storie duke përdorur mënyra të ndryshme kreative të të menduarit. Dhe i’u tregojmë për rrëfimet, teknikat dhe si të bëjnë filma me telefon mobil. Dhe disa prej tyre kanë fituar çmime të rëndësishme.

Në fakt, unë njoh shumë artistë romë, piktorë dhe muzikantë, por disi janë në botën e tyre, duke mos bërë gjëra më të mëdha për veten. Janë në vendet e tyre të vogla dhe ose nuk dëshirojnë që të shihen ose nuk i’u ipet mundësia që të shihen.

Një muaj para Ditës Rome i sheh miliona projekte duke ndodhur vetëm për këtë ditë: gara futbolli, folklor, shfaqje teatri, vetëm për këtë ditë. Pyetja ime është, se çfarë do të bësh pas kësaj?

Mendoj që të gjithë ditët duhen të jenë Ditë Rome, jo vetëm 8 prilli. Dhe merr aq shumë grante sepse thonë, “është gjëja jote, ne të tregojmë pak ‘respekt’, ne të respektojmë pak”.

Dhe gjëja më e çmendur është që asnjë aksion i vërtetë nuk po ndodhë. Ne bëjmë shumë evenimente kulturore në këtë ditë që nuk i bëjmë gjatë ditëve tjera. OJQ-të luajnë rol të madh në këtë sepse thjesht pajtohen me këtë; dhe po ashtu qeveria vetëm tenton ‘të të hjekë qafe’. Njerëzit duhen t’iu bëjnë më shumë presion institucioneve dhe OJQ-ve për të krijuar diçka më të qëndrueshme, që përmban të gjitha gjërat që janë më 8 prill, por jo vetëm në këtë ditë”.

Amanda Toska, 27 (Pejë)

Aktiviste

“Më pëlqejnë shumë sytë e romëve. I kanë të larmët: të kaltër, gjelbër dhe pak si ngjyrë kafe. Më pëlqejnë ngjyrat që romët i përdorin. Romët janë nga pjesë të Indisë dhe Pakistanit të sotëm, dhe ndoshta ngjyrat i kemi trashëgëmi prej tyre. Shumë kombinohemi me ngjyra ashtu si ata.

Bile edhe serialet [indiane] kur i shohim, ne i kuptojmë pak a shumë. Kur bëhen përkthimet ne thomë ‘jo, se ka përkthy shumë mirë’.

Jam duke kryer masterin në menaxhment në sektorin e arsimit në Universitetin AAB. Kam kryer edhe administrim biznesi në Pejë, si dhe edukimin në Gjakovë. Mësuesja është edhe menaxhere edhe mësuese sepse e menaxhon klasën. Dhe një ditë mund të dalë si mësuese e mirë, menaxhere e mirë, drejtorershë e mirë.

Babai punon në komunën e Pejës dhe është zyrtar për kthimin e komuniteteve. Nëna ka përfaqësuar gratë si asembleiste në komunën e Pejës. Dhe të gjithë në familje jemi të arsimuar.

Ndoshta serioziteti me të cilin kemi marrë arsimin është pse çdo herë na kanë thënë ‘ju nuk dini’. Ndoshta njerëzit nuk i kanë njohur më herët romët. Ndoshta kanë pa veç çka shihet në sipërfaqe, e jo mi pa njerëzit më në detaje.

Më kujtohet edhe gjatë luftës kur serbët na kanë shikuar keq, vetëm pse kemi folur shqip. Dhe kjo ka krijuar njëfar ndjenje inati, dhe është një arsye tjetër që na ka nxitur të vazhdojmë të mësojmë edhe më shumë.

Nuk është që jemi krejt ashtu si tjerët e mendojnë. Vet fakti që sot jam këtu, edhe kam një punë. Por ka edhe shumë gra tjera që janë gjykatëse, prokurore, mjeke dhe avokate, por njerëzit nuk i njohin.

Sipas një hulumtimi, asnjë nga gratë e intervistuara të komunitetit, nuk ka thënë që do t’i kishte penguar të bashkëpunojë me të tjerët. Krejt kanë qenë të gatshme të punojnë – qoftë në ricklim, shitje – thjesht të fillojnë të punojnë. Por atyre nuk i’u ofrohet mundësia. Kjo nuk ka të bëjë vetëm me gratë rome, por me të gjithë gratë në Kosovë. Atyre nuk i’u ofrohen shumë mundësi. Por ne tashmë kemi parë që ka shumë gra shumë të zonja, bile edhe të na udhëheqin. Shembull ka qenë ish-presidentja Atifete Jahjaga.

Dita Rome është mirë të shënohet, thjesht t’iu tregohet tjerëve që ekziston një datë që na identifikon. Ne nuk kemi shtet, por duhet t’iu tregojmë tjerëve që edhe ne kemi ditë, që jemi komunitetit, që kemi flamur, kemi identitet, kemi himn, kulturë, kemi krejt që mundemi juve të ju tregojmë.

Nëse na kanë pranuar në Kongresin Botëror të Romëve, atëherë pse mos të na pranojnë tjerët që ne ekzistojmë si komunitetit. Bile nëse respektohet një indian pse nuk respektohet një rom? Ne prej atyre e kemi prejardhjen – ajo është trashëgëmi e jonë. Pse mos të respektohen edhe ne që e kemi prejardhjen e prej Indisë?”

Daut Qulangjiu, 45 (Prizren)

Redaktor i redaksisë rome në Radio Televizionin e Kosovës (RTK)

“Në Kosovë janë tre fise kryesore që ne i dallojmë edhe përmes dialektit që e flasin. Kemi një pjesë më të gjërë të fisit arli, që do të thotë ‘i ardhur’ dhe ‘i vendosur’, që nuk ka bredhur lart e poshtë. Kemi komunitetin gurbet që gjithëmonë kanë qenë diku në tentativë të udhëtojë diku, të punojë dhe fitojë edhe fisi bugurgji – ardhja e të cilëve nëpër vendet ballkanike ka qenë përmes Greqisë, ku kanë jetuar një kohë të gjatë.

Pjesës dërrmuese të komunitetit ndoshta nuk i intereson ky aspekt i historisë, se nga kanë ardhur, sepse dëshirojnë që procesi i integrimit të tyre në shoqëri të jetë shumë i lehtë. Ndoshta me edukimin dhe avansimin tonë si individ, ndoshta i’u ndihmojmë edhe njerzëve që janë në rrugë atje. Kjo do të ishte një forcë – për integrim në shpqëri, por shumica ndoshta nuk mund ta gjejnë atë forcë, ose asimilohen dhe fshehin identitetin.

Ne përballemi gjithëmonë me asimilimin, prandaj në RTK kemi dashur të gjejmë një emër që i bashkon të gjithë komunitetet, përfshirë ata që janë asimiluar dhe emri i programit quhet Jekhipe [bashkësi]. Jemi munduar që të mos jemi vetëm redaksi që informon në gjuhën amëtare, por që programi ta ketë edhe segmentin e ruajtjes të gjuhës, traditës dhe kulturës rome në këto treva që jetojmë. Duke pasur parasysh aspektin e asimilimit në rritje të sipër, kemi pasur mision shumë më të ndërlikuar dhe përgjegjësi më të madhe se sa gazetarët tjerë.

Në shumicën e rasteve ne nuk jemi të kënaqur me prezentimin e komunitetit rom në media. Nuk raportohet mjaftueshëm. Flitet për 8 prillin kur është Dita Botërore e Romëve, ku ftohen mysafirët në emisione dhe flitet për pozitën e komunitetit. Pesë minuta në emision nuk janë të mjaftueshme të flasim për pozitën e komunitetit. Do të duhej ndoshta tema të ndryshme apo orë të tëra të flasim për këtë.

Po qe se është Dita Botërore e Romëve, duhet të flitet për manifestimin, kongresin e parë të komunitetit – ka ditë tjera që duhet të flasim për pozitën e komunitetit në shoqëri. Unë do t’iu jepja mesazh të gjithë kolegëve të mi që për diën e 8 prillit të fokusohemi në manifestimin e 8 prillit, se çfarë është dita e 8 prillit?

Gazetarët nuk dinë për historinë e komunitetit, por edhe shumë romë nuk e dinë historinë. Sepse në mënyrë institucionale, nuk kemi pasur mësim në gjuhën rome, që ta mësojmë historinë e komunitetit dhe mu për këtë edhe mund të ndodhë ai asimilim. Romët mund të kenë frikën se ndoshta nuk kanë identitet.

Përkundrazi, ne kemi identitet, ne kemi kulturë, kemi gjuhë e cila është gjuhë indievropaine, një ndër gjuhët më të vjetra që është folur në Indi. Vetëm që romëve duhet t’iu ligjërohert, t’iu tregohet historia.

Kjo është një ditë ku do të duhej të festohet ose të protestohet, në njëfar mënyrë për moskyçjen e komunitetit në proceset integruese. Ku flasim për proceset integruese të komunitetit, e kemi një strategji nga qeveria e kosovës, në implementimin e të cilës ndoshta është punuar 5 ose 10 përqind.

Kjo është një ditë kur do duhej të ngritet zëri pak më tepër, sepse jo vetëm faktorët vendor por edhe ndërkombëtar e kanë vëmendjen pak më tepër të komuniteti. Në çfarëdo mënyrë, festohet apo protestohet, kjo është një shënim i ditës kur në kemi filluar të kërkojmë të drejtat tona; është dita kur kongresi i parë ka ngritur zërin dhe ka kërkuar që romët të mos thiren me emra pezhorativ. Sepse fjala rom do të thotë ‘njeri’.

Mos të harrojmë që në çdo shtet ku manifestohet kjo ditë, manifestimi fillon me një këngë, me një himn i cili karakterizon edhe holokaustin, ku gjysmë milioni romë janë vrarë në kampin famëkeq të Aushvicit. Të romët duhen ta përkujtojnë atë holokust dhe të marrin forcë të punojnë dhe të kërkojnë të drejtat e tyre në atë vend që jetojnë.

Sepse ne shtet tjetër nuk kemi, shtet amë nuk kemi – shteti jonë është aty ku jetojmë. Dhe shpesh themi që shteti jonë është e githë bota. Mu për atë ne duhet t’i kërkojmë të drejtat nëpër gjithë botën, që të jemi të barabartë me komunitetet tjera që jetojnë në ato shtete, dhe të mos harrojmë historinë tonë. K

Fjalët e aktivistëve janë redaktuar për shkak të gjatësisë dhe qartësisë. Intervistat janë bërë në shqip dhe anglisht.

Fotografië: Atdhe Mulla / K2.0. (Fotografia e Denis Mustafes: Sami Mustafa).