“Hallku folin, e gjithë kanë me folë”, i thotë shoqja Fahrije Hotit (luajtur nga Yllka Gashi) me një ton mobilizues në një skenë të filmit “Zgjoi”. Gratë e grumbulluara në dhomë, mes melankolisë, aromës së specave të kuq dhe të ngrohtit të verës së vonë janë ende të pavetëdijshme që do të bëhen pjesë e një prej ndërmarrjeve më të njohura kosovare.  

Fjalët gati profetike për pashmangshmërinë e përballjes së madhe me “hallkun” që i veshet një sistemi vështirë të thyeshëm patriarkal shpërfaqin thelbin e filmit debutues të metrazhit të gjatë të regjisores kosovare Blerta Basholli. 

Në mëngjesin e 3 shkurtit kosovarët u zgjuan me lajmin që filmi “Zgjoi” dhe Basholli kishin bërë historinë në festivalin prestigjioz të filmit të pavarur Sundance në Amerikë, duke rrëmbyer tri çmime: filmi më i mirë, regjisorja më e mirë, si dhe çmimin e publikut të festivalit. 

Historia e mbijetesës së Fahrije Hotit me vite ka zgjuar kureshtjen e mediave vendore e ndërkombëtare. Ajo e kishte filluar jetën nga zeroja pas vitit 1999 në Krushë të Madhe, fshat që kishte përjetuar një nga masakrat më të mëdha në luftë me gati të gjithë burrat e vrarë. Me dy fëmijë të vegjël, burrin në listën e gjatë të personave të zhdukur, shtëpinë e djegur krejtësisht, ajo filloi duke shitur turshi e ajvar në tregje e panaire.

Sot i ka të punësuara një pjesë të madhe të grave të fshatit në biznesin tashmë të njohur, kooperativën “Krusha”, një një shtet ku një përqindje e vogël e grave sjellin të hyrat kryesore për familjet e tyre.

Në filmin e saj Basholli rrëfen mbase pjesën më të padëgjuar të jetës së famshme të Hotit: orvatjet këmbëngulëse dhe të zorshme për t’u bërë kryefamiljare në një vend rural ku pjesëmarrja në sferën publike dhe në ekonomi tradicionalisht u ka takuar vetëm burrave.

“Gruaja duhet me e ditë vendin e vet”, thotë një nga karakteret në film. Mjafton vetëm vozitja e makinës që ajo të quhet e përdalë. 

Por kontrolli tronditës mbi jetën e gruas bëhet më së shumti i qartë në pjesën më gazmore të filmit. Një nga gratë që ndihmojnë Fahrijen me qërimin dhe bluarjen e specave për ajvar me buzën në gaz thotë: “Po t’kishim vdekë na, burrat na ishin martu menjëherë — edhe me ma t’reja se na”, duke aluduar në atë se si shoqëria patriarkale nuk e çliron gruan as kur i vdes burri, pasi vendimet vazhdojnë t’u takojnë familjarëve të tjerë.

Rolin e Fahrije Hotit në filmin “Zgjoi” e ka luajtur aktorja Yllka Gashi (majtas). Foto e shkëputur nga pamjet filmike të “Zgjoit”.

Por përpjekjet e Hotit mund të merren edhe si simbolikë e përpjekjeve të filmbërësve kosovarë si Basholli për të depërtuar botërisht me artin e vet nga një vend i varfër që vazhdimisht po neglizhon kulturën. 

Ajo thotë që mbështetja dhe sukseset e regjisorëve të tjerë kosovarë kanë qenë shtytja dhe frymëzimi i saj për të vazhduar: duke filluar prej Burbuqe Berishës si një nga gratë e para në regji, Blerta Zeqirit, regjisores së parë që ka marrë pjesë në Sundance me filmin e saj të shkurtër “Kthimi”, e deri te Norika Sefa që me filmin e saj “Në kërkim të Venerës” mori çmimin e publikut në International Film Festival Rotterdam po këtë shkurt.

Rrugëtimi artistik i Bashollit ka filluar 20 vjet më parë. Ajo fillimisht ka kryer regjinë e filmit në Akademi të Arteve në Prishtinë, e pastaj studimet master në Film dhe TV në New York University. 

Filmi “Zgjoi” është bashkëprodhim në mes të Kosovës, Zvicrës, Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut. Ai është mbështetur nga Qendra Kinematografike e Kosovës (QKK), Zyra Federale Zvicerane për Kulturë FOC dhe Cineforom, Agjencia e Filmit e Maqedonisë së Veriut dhe Qendra Kombëtare për Kinematografi në Shqipëri. Producentë kryesorë janë Yll Uka, Valon Bajgora dhe Agon Uka nga Ikonë Studio. 

K2.0 ka folur me Bashollin për bisedat e saj të gjata me Fahrije Hotin, eksplorimin e dramës së grave në Krushë të Madhe dhe të vetes së saj, dhe përgjegjësisë për ta shndërruar një histori të vërtetë në film artistik.  

K2.0: Pse pikërisht Zgjoi si titull?

Blerta Basholli: Zgjoi i bletëve. Dhe në njëfarë mënyre edhe zgjoi i grave që i mbledh rreth vetes. Fahrija i ka bletët me të cilat është marrë burri i saj, dhe ajo tenton të merret edhe vetë me to, por nuk i shkon aq mirë. Kur nuk je e qetë ato të thumbojnë, e kur nuk di të punosh me to edhe më shumë. 

Meqë e ka luftën e brendshme si karakter, ato vazhdojnë dhe thumbojnë sa herë që ajo punon me to dhe nuk ka sukses me bletët. Kjo pak a shumë ka qenë edhe metafora e titullit, sepse edhe gratë pak e thumbojnë në fillim. Edhe ai grumbullimi i tyre është si njëfarë zgjoi i bletëve. Kështu që ka të bëjë edhe me bletët me të cilat ajo tenton të bëjë njëfarë qetësie deri në fund të filmit, por edhe me gratë me të cilat punon. 

Përçimi i elementit të rezistencës dhe këmbënguljes është i vërejtshëm gjatë tërë filmit, dhe nuk kemi dyshim që Fahrija do t’ia dalë në fund: do ta bëjë biznesin e saj. Por njëkohësisht duket qartë që lumturia dhe rehatia nuk mund ta zëvendësojnë lehtë dhimbjen dhe shtypjen…

Edhe kur e kemi shkruar skenarin, por edhe kur e kemi montuar filmin kemi menduar për atë se si del audienca prej këtij filmi? Në njëfarë mënyre del me një ndjenjë të vazhdimit, por është një ndjenjë edhe e përzier sepse i përzier është suksesi i tyre. Sa mund të jesh e lumtur kur pas 20 vitesh… Më tha një ditë, “Ende mendoj se çka nëse Bashkimi është gjallë?” 

E tmerrshme është 20 ditë të mos dish ku është dikush, e paramendoje 20 vjet. Dhe ajo prapë një pikë shprese e ka diku, dhe ajo pikë shprese të shkatërron. Thoshte një ditë: “Bile ta kisha ditë se ku është”. Ajo ndjenjë duhet të jetë e tmerrshme dhe jemi munduar ta pasqyrojmë në film.

Metafora e titullit të filmit “Zgjoi” ka të bëjë me luftën e brendshme të Fahrije Hotit që del në pah kur ajo punon me bletët. Foto e shkëputur nga pamjet filmike të “Zgjoit”.

Këtë nuk kisha se si ta inkuadroja në film, por ka qenë njëfarë motivi t’i mbaj bletët dhe përmes tyre ta portretizoj gjendjen e brendshme të Fahrijes. Ajo arrin të bëjë njëfarë paqe me veten, aq sa mund të bësh qetësi me burrin e pagjetur. Ti dëshiron të bësh paqe me bletët, por edhe me veten që të vazhdosh. Për atë filmi kryhet me njëfarë ndjenje të çuditshme sepse sado që të kesh sukses, dhimbjen e personit të humbur do ta kesh gjithnjë. Mungesa e tyre do të jetë gjithmonë prezente.

Nëse kthehesh mbrapa në kohë kur ke qenë duke menduar për filmin tënd të parë, a ke qenë duke kërkuar storie mbijetese nga lufta, storie mbijetese gruaje, apo thjesht ka qenë njohja me Fahrijen që ta ka sjellë rrëfimin? A ka qenë Fahrija e para, apo rrëfimi?

Temat sociale më kanë interesuar gjithnjë. Kemi qenë bashkë me]partnerin] Artan Korenicën në Amerikë dhe derisa unë isha duke kryer disa detyra të fakultetit, ai dëgjonte lajmet e Kosovës. Dhe kështu doli tregimi për Fahrije Hotin, një intervistë me të. Nuk e mbaj mend se në cilin televizion ka qenë, por flitej se si një grua në Krushë të Madhe e cila ka filluar një biznes po tregon tregimin e saj, si kur e ka marrë patentën e shoferit dhe ka filluar të punojë i gjithë fshati e ka paragjykuar. 

Artani po thirr dhe po thotë: “Hajde dëgjoje këtë storie. Qenka shumë interesant për film”. 

Mua më mbeti në vesh ajo puna për leje të kerrit. Unë kur e kam marrë lejen e kerrit edhe në Prishtinë ka qenë pak senzacion sepse ta bëjshin në semafora me sirenë [në stilin] “a po shtyhemi”. Por një grua që e ka marrë lejen e kerrit dhe po fillon të punojë, edhe të paragjykohet më dukej pak qesharake. Dhe kur e kupton që ajo grua është e ve dhe e bën këtë punë për të ushqyer dy fëmijët e vet është e dhimbshme. 

Menjëherë e kemi folë me Artanin, se nuk po më bjen shumë shpesh ta përmend, por Artani është njëri nga shtytësit kryesorë që thoshte: “Duhesh ta bësh këtë film”.  Edhe atëherë kur vonohesha ai thoshte: “Duhesh ta shkruash skenarin sepse shumë besoj në atë ide”. 

Në atë kohë unë punoja me Yllka Gashin në Amerikë, ndërsa Armond Morina ka qenë producent i disa filmave të mi të shkurtër. Kështu që kemi shkuar bashkë me Artanin, Armondin dhe Yllkën ta takojmë Fahrijen. 

Kjo është para 10 viteve, dhe për ata që e kanë takuar e dinë shumë mirë se çfarë karakteri është. Unë jam fascinuar me të. Nuk e di a më interesonte më tregimi sa më interesonte vetë ajo. Është shumë motivuese, ëndërrimtare, dhe patëm biseduar shumë gjatë; ajo rrëfente për pjesë shumë të rënda të jetës së saj. Ne vazhdonim nëpër shtëpitë tona pas pesë orëve; edhe ne dhimbjen tonë, por ndryshe ajo që i ka përjetuar.

Kemi folur në detaje me të për gjithçka — prej luftës, për atë se si është martuar, për githçka. Unë e Yllka kishim nevojë të marrim në tërësi ndjenjën se si është të jetohet aty. Unë kam lindur dhe jam rritur në Prishtinë, dhe disa paragjykime në situata dhe përmasa tjera i përjetojmë edhe vetë, por tregimi i saj… prej jetës së saj mund të nxjerrësh shumë filma, jo vetëm një. Dhe këtë jam munduar t’ia shpjegoj gjatë githë procesit, t’i them që ne do të bëjmë vetëm një pjesë të vogël të jetës së saj.

Yllka Gashi, aktorja që portretizon Fahrije Hotin në filmin “Zgjoi”, e ka takuar atë para 10 vjetësh bashkë me regjisoren Blerta Basholli. Foto e shkëputur nga pamjet filmike të “Zgjoit”.

Kisha frikë që kur e sheh filmin do të pyesë: “Ku i ke lënë pjesët tjera?” Por në të njëjtën kohë më ka frymëzuar ajo vetë si karakter se më ka fascinuar fakti se si i ka mbledhur gratë, si e ka pasur idenë të bëjë biznes me vetëm shkollën fillore të kryer, pa burrë,e me dy fëmijë të vegjël. Fati i saj që vjehrri ka jetuar jashtë dhe ia ka mbajtur anën. Ai i ka thënë: “Shiko veç përpara dhe mos shiko anash”.

Fahrija thotë: “Kurrë nuk kam shikuar anash, por veç përpara, dhe kështu kam vazhduar”.

A e ka parë Fahrija filmin? Si e ka pritur?

Po. Nuk kam dashur t’ia tregoj në faza të ndryshme sepse kisha frikë që nuk do t’i pëlqejë. Ligjërisht kemi qenë në rregull të vazhdojmë me filmin edhe nëse nuk i pëlqen Fahrijes, sepse kemi kontratën e cila na jep të drejtën e tregimit, dhe ne mund të shtojmë apo heqim pjesë. Megjithatë as për mua e as për producentitn nuk do të ishte në rregull nëse Fahrija nuk do të ishte në rregull të vazhdonte. 

Nuk e kemi shfaqur filmin, e as që kemi pranuar të shkojë filmi në festival pa pranimin e saj. Derisa ajo e shikonte filmin, unë e di ajo një orë e gjysmë sa shumë ka zgjatur deri kur është kryer filmi.

Dhe i ka pëlqyer. E ka shikuar me shumë koncentrim, çka më ka çuditur shumë kur e di se sa aktive është ajo. 

Ka thënë, “Më paske portretizu krejt qysh kam qenë, shumë momente janë bash qysh i kam përjetu, por kam hjekë shumë ma shumë. Por mendoj që është një tregim shumë i mirë dhe shpresoj që do të ketë rrugë të mirë që ta shohë bota sepse nuk është tregim vetëm i imi, por i shumë grave të Kosovës, dhe është mirë ta shohë bota nëpër çfarë kemi kaluar”.

Sa është përgjegjësi adaptimi i një historie të vërtetë, i marrjes dhe përdorimit të rrëfimit të jetës së një personi që është gjallë për të krijuar film artistik?

Është përgjegjësi shumë e madhe. Për atë jam munduar t’ia qartësoj Fahrijes, t’ia shpjegoj qartë që do të ketë sende që nuk i kanë ndodhur në jetë, do të ketë sende që i kanë ndodhur shumë më keq dhe ne nuk mund t’i përshkruajmë, dhe do të ketë sende që ne nuk do të mund t’i fusim në film. Sepse jemi mësuar që storiet e tilla t’i shohim në dokumentar, i cili të lejon të tregosh më shumë. Dhe kur i tregon me fjalë është më lehtë, e kur rrëfen me fotografi nuk arrin të rrëfesh shumë. 

Gjithashtu duhesh ta dramatizosh situatën që publiku ta shikojë. Ne të gjithë kemi imagjinatë të ndryshme, dhe secili mund të ketë pritje të ndryshme varësisht se çfarë filmi ka në kokë. Dhe kësaj i jam frikësuar: që ajo të ketë pritje krejt të ndryshme, e unë të bëj krejt tjetër send. Kisha frikë mos po e zhgënjej sepse atë e kanë lënduar mjaftueshëm, dhe nuk kam dashur ta lëndoj edhe unë me filmin tim. 

Gjithashtu e kam pasur të rëndësishme të kem pranimin e saj për filmin që ajo të qëndrojë me ne edhe më tutje. U patëm marrë vesh që edhe ajo të vijë me ne në Amerikë në festival sepse dëshirojmë të jetë pjesë e rrugëtimit të filmit. Ajo ka pranuar, por nuk kemi shkuar shkaku i pandemisë.

Ku është ajo pika ku përfundon liria krijuese? Deri në çfarë mase mund të përdoren elemente fiktive dhe tjetërsuese prej të vërtetës së personit, në tregimin e të cilit bazohet drama e filmit?

Varet si e bën marrëveshjen. Ne në fund edhe pse e kemi pasë marrëveshjen kemi shkruar që disa skena të filmit nuk janë reale që pastaj mos të krijojmë hapësirë që dikush t’i thotë Fahrijes “Të paska ndodhur kjo dhe nuk na ke tregu”. 

Njerëzit e kanë perceptuar atë në forma të ndryshme dhe ka pasur sulme nga më të ndryshmet. Ajo nuk është sulmuar vetëm pse është grua, por për shkak të pushtetit dhe fuqisë që ka, që dikujt edhe i ka penguar. Ajo është kundërshtuar nga burrat, por edhe nga gratë. Prandaj në fillim është karakteri i Emines, e cila në fillim nuk i bashkëngjitet dhe e kundërshton. 

Hulumtimi, shkrimi i skenarit e deri te xhirimet dhe postproduksioni ka qenë një proces i gjatë prej shumë vitesh. Çfarë ke mësuar ti të re gjatë këtij rrugëtimi: për luftën, për Krushën e Madhe, për mbijetesën dhe shtypjen e grave, për veten tënde?

Kam mësuar shumëçka, kam mësuar prej Fahrijes. Procesi i skenarit më ka rritur edhe si person, edhe si filmaxhike, edhe si grua, sepse është proces i gjatë i hulumtimit. Është pak si gropim i thellë i emocioneve të mia dhe jetës sime.

Unë vij prej një nëne që kurrë nuk ka qarë para neve, dhe gjithnjë ka qenë e fortë. Dhe sot e kësaj dite është. Për shembull gjatë luftës derisa i tërë qyteti ishte i izoluar dhe askush nga shoqet e mia nuk dilnin prej shtëpisë, unë dhe nëna kurrë nuk jemi ndalur. Para hyrjes gjithmonë ka pasur shumë paramilitarë, por ajo kurrë nuk ka bërë panik. 

Bile gjatë luftës jemi ndarë familja: mua, vëllanë tim dhe djalin e axhës na ka marrë nëna, ndërsa në anën tjetër ka mbetur babai me dy motrat, me idenë që nëse ndodh diçka, të rriten gjasat që të shpëtojë një grup. Me siguri është frikësuar, por nuk ke mundur t’ia vëresh frikën në fytyrë. 

Unë jam rritur me një nënë që kurrë dorëzimin s’e ka ditur, dhe sot i ka 70 vjet dhe kurrë nuk ndalet. Do të thotë jemi rritur t’i shtypim ndjenjat. Gjatë skenarit është dashur që edhe unë t’i kërkoj ato emocione që i kam fshehur gjatë tërë jetës, që më ndihmonin për Fahrijen, sepse edhe ajo i ka shtypë emocionet. Për atë [në film] ajo qan vetëm në dush, qan në fund dhe shfryhet edhe me vjehrrin.

Fahrijen dhe vjehrrin e saj (i luajtur nga Çun Lajçi, në qendër të fotos) i lidh përpjekja e përbashkët për ta gjetur trupin e bashkëshkortit, respektivisht të birit. Foto e shkëputur nga pamjet filmike të “Zgjoit”.

Gjatë tërë procesit kam hulumtuar se si është ndier ajo, por edhe brenda vetes në momente të caktuara, për ta portretizuar në skenar atë luftën e brendshme të një karakteri që jashtë nuk e tregon kurrë. 

Dhe befasia e madhe ka qenë te stigmatizimi. Në naivitetin tim ndoshta kam menduar që një gruaje të ve në një fshat do t’i kishin dhënë shtytje për ta ndihmuar, e këta e kanë stigmatizuar. E kisha çudi dhe absurde që ne me githë atë solidaritet në një pikë e shohim një grua te ve me dy fëmijë dhe nuk i ndihmojmë. 

Kam kuptuar edhe atë se si ndihen familjarët që të dashurit i kanë ende të zhdukur. 

Dialogu është gati minimalistik. Megjithatë, historia e karaktereve duket që kuptohet edhe për ato pjesë të padukshme të jetës së tyre që nuk zënë vend në film. Madje duket që nënkuptohet edhe konteksti i paartikuluar verbalisht edhe për audiencë të huaj. Si e ke arritur këtë?

Dëshiroj të përmend që përveç konsulentes Françoise Von Roy prej Gjermanisë që ka qenë e angazhuar gjatë zhvillimit të skenarit dhe Nicole Borgeat kur kemi marrë fonde në Zvicër, më ka ndihmuar shumë edhe regjisori Visar Morina. Më ka ndihmuar vullnetarisht edhe gjatë fazës së skenarit, edhe gjatë fazës së montazhit, sepse i ka pëlqyer shumë tema. 

Dialogu është pikë specifike e filmit, jo vetëm në nivel të komunikimit dhe gjuhës, por edhe në kuptimin e gjuhës së filmit dhe simbolikës dhe asaj që do ta përçosh te shikuesit. Varet edhe prej stilit të filmit sepse ka raste kur përdorin shumë dialog dhe është shumë i bukur, mirëpo ne, madje edhe me Enis Saraçin [montazherin] ka fjali që i kemi heqë edhe në montazh. Kemi synuar që të jetë dialogu minimalistik, por të jetë domethënës — që edhe fjalitë të kenë njëfarë simbolike. 

Për shembull Fahrija flet në të kaluarën për burrin e vet, e [vjehrri i saj] në të tashmen. Në bazë të kësaj ky thotë që është gjallë, e kjo që ka vdekë. Dhe në fund kjo nuk do ta pranojë [që është i zhdukur], e ky thotë: “Ndoshta edhe mund ta gjejmë”. [Këto] janë dinamika nëpër të cilat kalojnë këta njerëz. 

Në filmin “Zgjoi” shfaqen skena që janë bërë të zakonshme në Kosovën e pasluftës, si ajo e familjarëve të personave të pagjetur duke kërkuar përgjigje para objektit të qeverisë. Foto e shkëputur nga pamjet filmike të “Zgjoit”.

Kjo ka qenë ideja që shumë më shumë të thuhet përmes emocionit dhe përmes vizuales. Por edhe kur përdoret dialogu të përdoret me kujdes dhe ta ketë domethënien e vet, jo vetëm në kuptimin tekstual të fjalës, por edhe pak më simbolik.

Gati secili prej filmave të metrazhit të gjatë të bërë në Kosovë lidhet me një ngjarje të luftës; nëse jo në formën direkte, gjithsesi përmes ngjarjeve dhe pasojave që ndërlidhen me përjetimin e luftës. Me një anë janë pikërisht këto tema që e bëjnë kinemanë kosovare autentike në tregun e jashtëm, por a po e bëjnë edhe më të lehtë kërkimin e ideve? Meqë filmi është vetë dramë dhe konflikt, a po i bie që filmaxhitë e një shoqërie të dalë nga lufta i kanë temat e filmave mu para syve?

Po, sepse kemi shumëçka të tregojmë. Normalisht kur aplikon në një shkollë filmi, ata të pyesin pak për jetën dhe dëshirojnë të dinë se çfarë jete dëshiron të kesh. Dhe kjo të bën si krijues interesant. Nëse ke parë protesta tërë fëmijërinë tënde dhe paramilitarë duke keqtrajtuar njerëz —  pastaj luftën, pastaj jemi bërë refugatë, dhe kemi parë policinë maqedone duke na keqtrajtuar në kufi — ti i ke parë disa sende që janë autentike kur i realizon.

Sigurisht që është i rëndësishëm edhe hulumtimi dhe nuk do të thotë që duhesh gjithçka të përjetosh, por kur vjen prej një vendi që ka përjetuar shumë, e ke shumë më të lehtë të hysh në një emocion të caktuar. Sigurisht që ka regjisorë të talentuar dhe dikush ka më shumë nevojë t’i ketë sendet e përjetuara, e dikush tjetër jo. Por si vend kemi shumëçka të tregojmë, qoftë për luftën apo pasluftën. Kemi tema sa të duam, por pyetja është: “A ka pare?”

Po i përmendi gjithmonë [paratë], se po përpiqem ta ngris çështjen e rëndësisë së investimit në QKK. Deri tash kemi punuar me entuziazëm, e tash do t’i lëshojë entuziazmi njerëzit. Është për fascinim se çka bën kinematografia e cila ka nevojë për investim sepse nuk e dimë sa do të mundim ta mbajmë këtë trend. 

Çfarë flet kjo për shtetin, për atë se si e trajton artin dhe kulturën?

Nuk e trajton mirë. Unë mendoj që nuk janë duke bërë mjaftueshëm, dhe zakonisht nuk shikoj televizion por edhe pak debate që po i dëgjoj askush nuk flet se sa është e rëndësishme të investohet në kulturë. 

E kanë bërë Ligjin për Sponsorizime [në fushën e kulturës, rinisë dhe sportit] dhe nuk na kanë thirrë hiç. Është Shoqata e Producentëve — ku kam qenë edhe unë deri kur kam pranuar detyrën [si drejtore e kulturës] në Komunën e Prishtinës — dhe nuk na kanë ftuar edhepse iu kemi qëndruar në derë. Secili projekt që po udhëton po bëhet me mund shumë të madh. 

QKK po bën punë të mirë, po selekton projekte të mira —  atë punë e ka. Por me buxhetin që ka ose duhet t’i ndajë para vetëm një filmi në vit, [gjë që] s’i ndihmon industrisë, ose duhet të rritet buxheti.

Kam hyrë si apolitike në komunë sepse kam menduar që mund të bëj ndryshime, por nuk kam dashur të bëj diçka tjetër. Kam dashur të rri në xhirime, mirëpo nuk është punë me të cilën mund të mbijetosh. Sepse xhirohen një ose dy filma në vit, dhe ndodh ndonjëherë edhe tre, por varet a të marrin edhe ty. Dhe me një fim ose dy është shumë vështirë të mbahet shtëpia dhe të jetohet normalisht. 

Shumë anëtarë të ekipit pastaj shkojnë të punojnë në seriale, po hyjnë në punë në televizone dhe të thonë qe nuk janë më duke punuar në filma dhe ti humb shumë pjesëtarë të mirë të ekipit. Kemi humbur shumë kostumografë, skenografë dhe grimerë. Këto janë pozitat me të cilat kemi shumë problem; pastaj ndriçues nuk kemi mjaftueshëm.

Aspekte të punës së ekipit prapa skenës mund të shkojnë pa u vërejtur nga publiku, e Basholli tregon se shpesh ata as nuk paguhen dinjitetshëm nëpër filma për shkak të mungesës së buxhetit. Foto e shkëputur nga pamjet filmike të “Zgjoit”.

Nuk është që nuk kemi talentë por kur nuk ke mjaftueshëm [buxhet] nuk mund t’i ndërtosh kuadrot dhe ne nuk po mundemi të ndërtojmë kapacitete. Dhe me entuziazëm nuk do të mund ta mbajmë industrinë sepse secili regjisor/e po e bën filmin e parë, ku e jep shpirtin dhe e gjithë [familja] të dëgjojnë. Në filmin e dytin të qesin prej shtëpisë, por edhe ti veten e qet, sepse nuk mundesh më. 

Unë i kam 38 vjet dhe që 20 vjet — prej kur kam hyrë në fakultet — punoj pa pare. Për këtë film jam paguar, por për punën jam paguar shumë pak. Krejt këtë mund dhe nuk paguhesh, të paktën të ndihesh si person normal. Dhe është e tmerrshme sepse plot njerëz janë në gjendje të vështirë financiare. 

Dhjetë regjisorë i luten [një pjesëtari të stafit] të vijë pa pare dhe nuk mund të vijë për të njëmbëdhjetën herë aty. Ta bën “ditën e mirë” sepse i duhet të jetojë, përkundër asaj që e do filmin shumë. 

Ka shumë që janë larguar dhe nuk janë më këtu. Ja ku është Maqedonia — për film debutant i marrin 500,000 [euro]. Ne i marrim për film në kategori kryesore 140,000. E unë sa buxheti i  Maqedonisë për film debutant e kam pasur tërë buxhetin — me QKK, e Zvicër, e krejt.

Unë po kuptoj që QKK nuk ka [buxhet], por nuk po di se çfarë bëjnë ministrat. Ose ku po e shohin kulturën, se nuk mund të presim të kryhet shëndetësia, nuk mund të presim të rregullohet arsimi apo të zhvillohet ekonomia — këto sende gjithmonë duhet të shkojnë paralelisht. 

Kush po vetëdijëson më mirë se kultura, edhe botën për neve, por edhe [neve për] njëri-tjetrin në fund të fundit?

Kjo bisedë është redaktuar për gjatësi dhe qartësi. Intervista u zhvillua në gjuhën shqipe.

Imazhi i ballinës: Atdhe Mulla / K2.0.