Mbase nuk prisni ta takoni një zhvilluese të lojërave kompjuterike në një bar të lojërave të tavolinës. Por Agnesa Belegu nuk e sheh këtë si kontradiktë.

“Ndoshta loja e parë që e kom dizajnu ka qenë board game [lojë e tavolinës]”, thotë ajo.

Për 25 vjeçaren, të dy format e lojërave janë mundësi për ta ofruar një botë më ndryshe, për të qenë kreativ dhe për ta stimuluar imagjinatën — por ajo thotë se lojërat kompjuterike na lejojnë që gjithë këtë ta çojmë në një dimension tjetër.

“Në lojna veprimet janë në duart e tua, është pjesë e lojës”, thotë ajo. “Ama në digjitale, ke në dorë veprime në një botë që nuk ekziston — është e mahnitshme qysh i krijojnë. Faktikisht, kur je duke e zhvillu një lojë, ia nisë me i laku rregullat e ekzistencës tonë”.

Mund të themi që 25 vjeçarja është fytyra e industrisë së lojërave në Kosovë dhe sigurisht është një nga pionierët që e kanë shtyer para këtë industri të re.

Agnesa Belegu, një nga zhvillueset e para të lojërave kompjuterike në Kosovë, beson se industria e zhvillimit të lojërave ka potencial të madh për gjeneratën e re. Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Pasi studioi në Florida Interactive Entertainment Academy (FIEA) në SHBA, Belegu u kthye në Prishtinë në fillim të vitit 2017 dhe nisi ta ndjekë ëndrrën e saj për ta zhvilluar një industri të krijimit të lojërave në Kosovë.

Ajo e themeloi Departamentin e Lojërave në ZombieSoup — një kompani në Prishtinë që punon me programe kompjuterike, gjegjësisht me realitetin virtual (RV) dhe inteligjencën artificiale — dhe si pjesë e një ekipi të vogël që në fillet e tij përbëhej nga vetëm tre njerëz, zhvilluan dy lojëra RV të shkallës së vogël dhe tri lojëra për telefona mobilë. Njëkohësisht, ajo ndihmoi të lansohej ekipi i komunitetit të lojtarëve profesional të bazuar në Kosovë, XPortal.

“Për neve çka ka pasë rëndësi është që e kena qitë Kosovën në hartë, sadopak”, thotë ajo. “Ndoshta nuk e kanë pa një numër i madh i njerëzve atë lojë, po nëse ti e lypë ‘Kosovo games’ apo çkado qoftë, ato lojna të shfaqen”.

Sot, ajo punon kryesisht si zhvilluese e pavarur e lojërave, si dhe merret me prezantimin e parimeve të lojërave në aplikacione për ta shtuar nivelin e angazhimit me to. Belegu gjithashtu ka dhënë kontribute në lojëra të njohura si loja e basketbollit e zhvilluar nga EA Sports, NBA Live 2018.

Por pasioni i Belegut është të ndihmojë me ndërtimin e një komunitetit me të vërtetë të zhvilluar të krijimit të lojërave në Kosovë. Për këtë qëllim, ajo i është bashkuar ekipit të mentorimit të një programi të ri të quajtur JunorGeeks. I drejtuar nga Innovation Center Kosovo (ICK) dhe i lansuar në shkurt, Junor Geeks është klub në të cilin 15-18 vjeçarët mund të mësojnë më shumë për teknologji, ndërmarrësi dhe kodim.

Si mentore, ajo do të ndihmojë t’i mësojnë fëmijët e Kosovës se si bëhen lojërat, si dhe për hapat e parë që mund t’i bëjnë në udhëtimin e tyre në botën e lojërave.

“Unë shumë besoj që ka me shpërthy ai  kreativitet [i rinisë] dikun”, thotë ajo. “E për mua lojnat janë të jashtëzakonshme për atë arsye. Lojnat ma kanë jep atë mjet që kam nevojë me e shprehë veten, po edhe historinë teme, trashëgiminë dhe prapavijën — ku, çka me bon mua; qajo është e fuqishme”.

Interesimi për këtë sektor është rritur në mënyrë të qëndrueshme në vitet e fundit. Të dhënat tregojnë se një numër gjithnjë më i madh i njerëzve në Kosovë po mundohen ta shndërrojnë zhvillimin e lojërave në biznes. Sipas të dhënave të publikuara në platformën Biznese të Hapura të Open Data Kosovo, vetëm një biznes është regjistruar në fushën e publikimit të lojërave kompjuterike në 2012, ndërsa vitin e kaluar ishin 63 biznese aktive.

Në të njëjtën periudhë, numri i punëtorëve që punojnë me publikim të video lojërave është rritur nga dy në 103. Këto shifra nënkuptojnë se shumica dërrmuese e bizneseve të tilla janë ende të vogla: një apo dy persona duke u munduar të arrijnë sukses në një sektor që ende është në ditët e para të tij.

“Hala s’jemi një industri. Veç e kena qitë gishtin në ujë — e tepër i ftoftë” thotë Belegu. “Hala s’jena mësu me atë klimë. Po it’s okej, se me rëndësi është që njerëzit janë afru te uji”.

Ndjekja e pasionit

Duke marrë parasysh që në thelb kjo industri ende është në fillet e saj, mbase nuk na befason fakti që shumica e zhvilluesve të lojërave në Kosovë fillimisht merren me të më shumë si hobi eksperimental se sa nëpërmjet kurrikulave të strukturuara akademike në universitete apo programe të financuara nga qeveria.

I tillë është rasti i Lekë Sahatqija, një inxhinier i diplomuar i cili tani është bërë zhvillues i pavarur i lojërave dhe pronar i kompanisë së lojërave Blackout Softworks.

Sahatqija filloi të krijonte lojëra gjatë ligjëratave universitare në Francë, në përpjekje që ta bënte më zbavitës procesin e mësimit të programimit. Më vonë, një ditë kur ishin duke pirë, ai dhe një mik i tij filluan të diskutojnë për këtë dhe arritën deri te idea për ta zhvilluar një lojë së bashku. Tani, ai thotë se kjo ishte një nga përvojat më zbavitëse gjatë universitetit.

Lekë Sahatqija filloi të krijonte lojëra për qejf në ligjëratat universitare — e tani ka vendosur ta zhvillojë një karrierë nga pasioni i tij. Foto: Fikret Ahmeti / K2.0.

Kur diplomoi në 2016, ai ende e shihte karrierën e tij duke lëvizur në një drejtim tjetër në të ardhmen, pasi aplikoi dhe u pranua për të punuar me zhvillimin e një programi kompjuterik për industrinë e turizmit në Nicë dhe Londër. Megjithatë, viza iu vonua për disa muaj dhe kështu e humbi mundësinë. Ai u detyrua të fillojë të mendojë për alternativa.

“Pata mbetë në shpi nja 7-8 mujë, tu ma shty ka dy javë e ka dy javë vizën, dhe në ndërkohë ia nisa me bo lojna”, thotë ai. “Në ato nuk kemi limite. Nuk ke nevojë për viza me mujtë me publiku softuerin tond diku në botë”.

Ai vendosi të vazhdojë ta zhvillojë biznesin e tij. “Po mendoj, pse mos me bo atë sen me lojna?”

Fillimisht, Sahatqija thotë se shumica e njerëzve nuk e morrën seriozisht, por me kohë, ai ka vërejtur se ky perceptim ka filluar të ndryshojë.

“Kur ja pata nisë me u marrë si hobi me këtë punë, i kallxojsha njerëzve, ma bojshin ‘Ça je tu bo? Ki master në inxhinieri, pse je tu u marrë me lojna? Shko gjeje një punë të vërtetë!’”, thotë ai. “Tash kur ju kallxoj njerëzve, janë të fascionum. Po ndijnë për to. E shohin si një karrierë.”

Dhe me sa duket, është ngjitëse. Sahatqija thotë se gjithnjë e më shumë njerëz po fillojnë të krijojnë lojëra.

“Nëse para një viti reagimi ka qenë ‘Oh sa mirë’, tash është ‘Oh edhe unë jam tu e bo’ në shumicën e rasteve”, thotë ai. “Kjo më bën të lumtun”.

Në fillim edhe Belegu kishte hasur në reagime të ngjashme, si dhe komente që tregonin se njerëzit e shohin këtë si diçka për djem. Por edhe ajo e ka dalluar një ndryshim në këto reagime me kalimin e kohës.

“Si të thuash lojna, meniherë njerëzit s’të marrin seriozisht. Mentaliteti jonë ashtu e ka kriju”, thotë ajo. “Tash, zhvilluse e lojnave – ashtu ka evolu, është bo tjetër koncept. E e sheh që njerëzit ia kanë nisë me vetë për to: ‘Prit veç pak; çka osht qikjo, industria e lojnave?’ E një kohë u konë ‘lojna për fëmijë’”.

Ajo thotë gjithashtu se në kohët e fundit, institucionet e Kosovës janë treguar fillimisht kuriozë — por nuk e kanë përcjellur këtë kuriozitet me hapa konkretë.

“Ka pasë interesim”, thotë ajo. “Ministria e [Arsimit, Shkencës dhe] Teknologjisë ka ardh me na vizitu, me na kqyrë çka jena tu bo. Janë konë të impresionum, po s’ka pasë iniciativë nga ana e tyre”.

Rrënjët e industrisë

Pavarësisht mungesës aktuale dhe të përgjithshme të mbështetjes institucionale, Belegu dhe Sahatqija janë të bindur se kjo industri ka shumë potencial, posaçërisht për shkak se shumica e shoqërisë në Kosovë janë të rinj: sipas projeksioneve të Agjencisë së Statistikave të Kosovës, 42 përqind e popullsisë janë nën 25 vjeç.

Për momentin, Belegu thotë se më e rëndësishme është të merremi me mungesën e ekspozimit të industrisë. Ajo shpjegon se ekziston nevoja të flitet për këtë industri deri sa njerëzit ta kuptojnë dhe ta shohin si profesion. “Mendoj se njerëzit tuten dhe nuk e dinë se ka të ardhme në to — sidomos në Kosovë”, thotë ajo.

Por aktualisht, komuniteti relativisht i vogël i zhvilluesve të lojërave në Kosovë është i shpërndarë. Të gjithë janë duke bërë diçka ndryshe prej njëri tjetrit dhe vetëm.

Prandaj Belegu është e fokusuar të kontribuojë në ekspozimin, identifikimin dhe rrjedhimisht unifikimin e këtij komuniteti, në mënyrë që në të ardhmen e afërt të krijohet një gjeneratë e parë e zhvilluesve të lojërave në Kosovë.

Për këtë qëllim, bashkë me ICK-në ajo po përgatitet për një kurs trajnues të ri për zhvillim dhe dizajnim të lojërave që do të lansohet sivjet. “Është trajnim i nivelit të parë për njerëz që kanë pasion për lojna e dojnë me fillu me i kriju ato, ose veç ia kanë nisë po nuk e dinë saktë ku përkasin në këtë sektor”, thotë ajo.

Ndonëse vizioni i Belegut për zgjerimin e industrisë është i strukturuar nëpërmjet zhvillimit të një gjenerate të parë dhe koherente të zhvilluesve të lojërave, Sahatqija thekson nevojën që njerëzit e interesuar të hapin biznese për zhvillim të lojërave dhe të tregojnë se sa mund të jenë të suksesshëm. Ai thekson shembullin e Kroacisë — që sot i ka disa prej kompanive kryesore për zhvillim të lojërave në botë — dhe ndikimin pozitiv që mund ta ketë kjo industri për shtetet si Kosova, në të cilat industria është ende në fillet e saj.

“Tash është bo shumë ma lehtë për zhvilluesit që kanë pasion me zhvillu karrierë në këtë industri”, thotë ai, dhe shton se teknologjia ka avancu aq shumë në vitet e fundit saqë kjo nuk duhet të jetë më arsye që i dekurajon njerëzit.

“Pse me outsoruce [trannsferu], me bo produkte për dikon tjetër që ka me i shitë, n’vend qe me bo këtu, edhe e shesim gjithka në botë?”, thotë ai. “Nuk kemi limite për këtë. S’kemi nevojë me pasë viza për me shitë në Amerikë apo në Evropë. Veç e vendosë në Steam [platformën për lojëra online] edhe je në rregull”.

Megjithatë, ai thotë se njerëzit duhet të jenë realistë për shkallën fillestare të përpjekjeve të tyre kur fillojnë të merren me këtë punë.

Sipas Sahatqisë, për të arritur stabilitet dhe qëndrueshmëri në tregun e Kosovës, zhvilluesit e lojërave duhet ta targetojnë tregun e lojërave për telefona mobilë, që kërkon më pak buxhet, përkushtim, kohë dhe energji dhe rrjedhimisht ka edhe më pak rreziqe. Ai thotë se në këtë mënyrë, ata që sapo kanë filluar të merren me këto punë mund të krijojnë kapital deri sa të sigurojnë qëndrueshmërinë financiare për të kaluar tek zhvillimi i lojërave kompjuterike.

Belegu pajtohet që njerëzit nuk duhet t’i hyjnë industrisë së lojërave duke menduar se është mënyrë për të fituar para shpejt.

“Njerëzit duhen me u eduku që me i pa lojnat si mjetet e mirëfillta që janë”, thotë ajo. “Së pari, nuk janë mjete për përfitim financiar, dhe së dyti, munden me qenë, por nuk janë kredit kartelë; nuk mundesh me e shti një lojë e me nxjerrë pare prej saj”.

Identiteti dhe autoriteti për të vepruar

Në botë është folur shumë për rolin e lojërave kompjuterike në nivel shoqëror, posaçërisht sa i përket dhunës. Psikologë të mirënjohur kanë pretenduar që moti që ka korrelacion të fuqishëm ndërmjet përdorimit të video lojërave të dhunshme dhe rritjes së nivelit të sjelljeve agresive.

Megjithatë, ekziston gjithashtu një shkollë e mendimit që është në zhvillim e sipër dhe thotë se ky reagim është thjesht i fundit në një linjë të gjatë të “panikave morale”, që kanë përfshirë përhapjen e stripave, televizionit dhe muzikës pop.

Belegu preferon të fokusohet në anën tjetër të monedhës: ndikimet pozitive që mund t’i kenë lojërat dhe industria e lojërave — qoftë në lojtarë apo në vet zhvilluesit e lojërave.

“Hala s’jena tu mendu në kontekst [më të gjërë], se hala jena në fazën e eksplorimit”, thotë ajo për industrinë e lojërave në Kosovë.

Ajo thekson se ata që kanë pasion për industrinë fillimisht duhet të nisin duke dizajnuar idetë e tyre për lojëra dhe duke mësuar si përdoren veglat për zhvillimin e lojërave, por ajo beson se me kohë, zhvilluesit natyrisht do të fillojnë të mendojnë më shumë për kontekstin më të gjërë në të cilin janë duke krijuar lojëra, dhe do të fillojnë të shtyejnë para ide progresive nëpërmjet lojërave të tyre.

“Tash, me indie game developers [zhvillues të pavarur të lojërave], po edhe kompanitë e mëdhaja që veçse janë të themeluara, ia kanë nisë me i eksploru këto sene”, thotë ajo. “Është shtu presioni, se është rritë qasja në lojna, dhe [detyrimisht] janë bo çështje aktuale.”

Ajo beson se me më shumë diversitet në mesin e atyre që janë të përfshirë në industrinë e lojërave, do të pasojë natyrisht një evolucion në çështjet që trajtohen në lojëra.

“Sa ma shumë që ke qasje në lojna të rritet përqindja e njerëzve të margjinalizum që janë tu e lujtë lojën, sepse lypin edhe ata një reprezentim, sepse lypin një copë të identitetit të vet me pasë në lojë”, thotë ajo.

Në shumë mënyra, kjo reflektohet në udhëtimin e Belegut në industrinë e lojërave, pasi që dizajnimi i lojërave ka qenë për të një formë e shprehjes që shpeshherë ka qenë e frymëzuar nga përvojat e saj personale dhe temat që e nxisin atë. “Për mua”, thotë ajo, “[loja] nuk është një ikje nga realiteti, është një shtim i realitetit”.

Për shembull, tema e saj e diplomës masters, “Child No More”, ështe një lojë aventureske e frymëzuar nga përvojat e saj gjatë luftës në Kosovë. Kjo lojë, e cila asnjëherë nuk është lansuar në publik, e shtjellon konceptin e innocent bystander (spektatori i pafajshëm) — që vjen nga perspektiva e një jo-heroi, dhe eksploron atë se çfarë mund t’u bëjë lufta fëmijëve.

Në “Child No More”, lojtari luan si kafshë mike e një fëmiu në një ambient lufte dhe duhet të bëjë zgjedhje të ndryshme për të kryer misione dhe për të mbijetuar. Këto zgjedhje — si reagimi i thjeshtë i hungërimit ndaj një rreziku apo tërheqjes së vëmendjes së fëmiut në një situatë ku është jetike të mbahet heshtje dhe të mos shihen — përcaktojnë evoluimin e karakterit të fëmiut. Zgjedhjet e ndryshme ndikojnë në ruajtjen e pafajësisë dhe naivitetit të fëmiut.

Sahatqija gjithashtu beson se zhvillimi i lojërave lidhet me çështje më të gjëra të identitetit dhe thotë se zhvilluesit kosovarë duhet të prodhojnë lojëra që kanë identitetin e tyre.

Ai thekson shembullin e zhvilluesve të lojërave në Poloni, të cilët arritën sukses botëror me 33 milion kopje të shitura të serisë së lojërave të quajtura “The Witcher”, që janë të bazuara në libra me përralla tradicionale në Poloni; për Sahatqinë, s’ka arsye të besojmë që zhvilluesit e Kosovës nuk mund ta arrijnë të njëjtin rezultat, thjesht duhet të punojnë shumë.

Belegu pajtohet se lojërat unike që lidhen me rrënjët e shoqërisë kosovare do të ishin të njohura në tregun e Kosovës në njërën anë, dhe në tjetrën mund ta promovojnë dhe ndajnë kulturën, trashëgiminë, identitetin dhe kontekstin social të Kosovës në tregun e huaj.

Ajo beson gjithashtu që kjo jo vetëm do t’u jepte zhvilluesve kosovarë autoritet për të vepruar, por zhvillimi i temave të ndryshme nëpërmjet lojërave mund ta nxisë afrimin e njerëzve me njëri tjetrin, dhe të nxisë më shumë ndjeshmëri e mirëkuptim mes njerëzve në situata të ndryshme.

Ajo jep shembullin se si lojërat mund t’i ndihmojnë kosovarëve ta ndajnë me të tjerët izolimin e rinisë së këtij vendi nga pjesa tjetër e Evropës, duke patur parasysh që jemi shteti i vetëm në rajon në të cilin ende kërkohen vizat për ta vizituar zonën pa kufij, Zonën Shengen.

“Tash imagjino çka i kish bo një sen i tillë një kosovari që është rritë në izolim, me të shti ty me u ndi qysh është me u rritë në izolim”, thotë ajo.

Duke marrë parasysh që janë hapat e parë për dizajnerët e lojërave në Kosovë, shumë prej këtyre konsideratave janë për të ardhmen. Por aktualisht ka shenja që një industri e dizajnimit të lojërave që është gjithnjë në rritje mund t’i ndihmojë gjeneratës së re të çlirohet nga kufizimet që tentojnë ta mbajnë prapa. Siç thotë Belegu, “t’i lakojmë rregullat e ekzistencës tonë”.K

Foto kryesore: Atdhe Mulla / K2.0.