Para njëqind vitesh, askush s’do të mund ta kishte përfytyruar njerëzimin pa kuaj: Ato kafshë ishin element kyç për transport e bujqësi, për udhëtime, luftime e ndërtim të paqes. Megjithatë, po të ngordhte edhe kali i fundit sot, asgjë s’do të ndryshonte në mënyrën e jetesës sonë. Kuajt janë krijesa të mrekullueshme, elegante, të bukura, mirëpo ‘profesionit’ të tyre i ka kaluar vakti. Ashtu siç do t’i ndodhë edhe gazetarisë, së shpejti.
Unë i përkas një pakice gazetarësh të cilët besojnë se profesionit tonë po i vjen fundi. Së paku gazetarisë ashtu siç e kuptojmë ne, si gazetari e sajimit të lajmeve duke u nisur nga standardet e caktuara profesionale, për publikimin e tyre në mas media, me dy komponentë kryesorë të gjetjes së fakteve dhe shpjegimit të kontekstit. Nuk do të kalojë shumë kohë, mbase jo më shumë se dy dekada, dhe ky lloj i gazetarisë thjesht do të jetë i tejkaluar.
Interneti e ka ndryshuar botën ashtu siç nuk do ta kishte parashikuar askush para disa dekadash, kur ai u shpik. Përveç se e ka ndryshuar mënyrën se si komunikojmë dhe grumbullojmë lajme e informacione (përmes një “demokracie të shpërndarjes”, siç do të thoshte Om Malik-u), interneti gjithashtu ka pasur ndikim në zakonet tona ditore dhe konceptet themelore të privatësisë, anonimitetit, rregullave të debatit publik, përgjegjësisë morale e pjesëmarrjes politike.
Një mënyrë më e vjetër e konsumimit të lajmeve, që përbën shikimin e tejzgjatur të lajmeve televizive dhe ritualin mëngjesor të shfletimit të gazetave të përditshme, është në zhdukje e sipër. Publiku më i ri –- në të vërtetë, të gjitha grupmoshat –- më nuk i merr lajmet nga industria tradicionale e mediave. Është dukuri e rëndomtë që platformat e internetit, si Twitter-i dhe Facebook-u, kanë filluar ta zënë vendin e burimeve të preferuara të lajmeve.
Për shembull, një hulumtim i vitit të kaluar tregoi se dy të tretat e fëmijëve britanikë kanë qasje në tablet në shtëpitë e tyre dhe kalojnë më shumë kohë në internet sesa pranë televizorit. Sigurisht, ndoshta vazhdojnë të shikojnë televizor në tabletët dhe telefonët e tyre, por kërkojnë përmbajtje on-demand, jo transmetime të drejtpërdrejta televizive. Natyrisht, debati mbi formatet e programit dhe përmbajtjen është ende i hapur –- por trendet e platformave të mediave janë të pamohueshme. Pas dy dekadash, fëmijët as që do ta dinë se televizionet dikur transmetonin lajme dhe informacione.
Ose ta marrim shembull Indinë e cila është më pak e zhvilluar ekonomiksht: Rreth 76 milionë banorë prej një popullsie 1.25-miliardëshe ende nuk ka furnizim të rregullt me ujë të pijshëm, por më shumë se 80 për qind të tyre kanë një ose më shumë telefonë celularë — në qoftë se do t’u duhej të zgjedhnin ndërmjet ujit të pastër dhe telefonëve celularë, cila, sipas jush, cila do të ishte zgjedhja e shumicës?
Dhe kush e di se çka ‘po zien’ Apple-i në laboratoret e tij. Por pavarësisht se cila do të jetë shpikja teknologjike e radhës, gjasat janë që ajo të jetë edhe më mobile, më e personalizuar, më e vogël dhe e lidhur sa s’ka më mirë.
Ky ndërrim platformash është thelbësor për ndryshimet në profesionin e gazetarisë. ‘Cikli i lajmeve’ i platformave të reja digjitale matet me orë, dhe çdo herë e më shpesh me minuta. Formati i ri digjital është i sajuar për t’iu përshtatur ekranit, i llogaritur me fjalë dhe video të shkurta, jo me paragrafe. Kontrollimi i fakteve dhe shpërfaqja e sfondit është shumë e rrallë, në mos e pamundur. Konteksti më nuk është aq i rëndësishëm –- ajo që çon peshë është shpejtësia dhe atraksioni. Presidentët, organizatat dhe kompanitë tejnacionale i postojnë qëndrimet e tyre edhe për çështjet më të ndërlikuara! Gara për ta plasuar lajmin është më e rëndësishme se kompeticioni për lajme të barazpeshuara me integritet burimesh dhe faktesh. Shumë komentues u pajtuan se gjatë zgjedhjeve presidenciale në SHBA, postimet e shpeshta të Trump-it në Twitter patën më shumë ndikim te votuesit sesa lajmet e transmetuara nga një medium tradicional amerikan.
Dakord, BBC-ja dhe CNN-i — megjithëse në aspektin teknologjik dhe përmbajtësor janë transformuar në mënyra të paparashikueshme — me gjasë do të mbijetojnë për më shumë se dy dekada. Por shumica e mediave të tjera nuk do ta kenë këtë fat. Edhe gjigantëve do t’u duhet ta zvogëlojnë kontributin e tyre të gazetarisë për hir të ‘gazetarisë qytetare’ dhe për qasjen ‘edhe-ti-e-ke-fjalën’. Rezultati do të jetë përmbajtja edhe më tronditëse, më ekskluzive e më skandaloze.
Do të ndryshojë edhe mënyra se si do të duken dhomat e lajmeve në të ardhmen. Pas disa vitesh, nuk duhet të çuditemi nëse numri i dronëve e tejkalon numrin e reporterëve. Dronët, dhe jo gazetarët, do të caktohen nga redaktorët për t’i mbuluar ngjarjet e transmetuara drejtpërdrejt, konferencat për media, trazirat qytetare e fatkeqësitë natyrore. Shpejtësia e dronëve, videolajmet, gros planet, dhe realiteti i pacensuruar janë më atraktive dhe kushtojnë më pak sesa puna e gazetarëve.
Kjo e ndryshon vrullshëm edhe mënyrën se si paratë e reklamave qarkullojnë përmes mediave, duke i shkatërruar njëherë e përgjithmonë modelet biznesore të mediave tradicionale. Ta zëmë, sporti dhe argëtimi tërheqin buxhetin më të madh për reklama në televizion, derisa lajmi, sa për krahasim, është shpenzuesi më i madh. Dhe kjo në rastin se lajmi nuk është veç një grumbullim i asaj që është në internet në çfarëdo kohe. Mënyra e ‘shitjes’ së lajmeve audiencave dhe reklamuesve të fragmentuar duhet të kombinojë mjaft përmbajtje argëtuese, skandale të ndryshme, krime e fatkeqësi, ndërsa copëzat e informacioneve bëhen çdo herë e më të shkurta.
Kur i elaborova qëndrimet e mia në lidhje me këtë çështje në një konferencë para pak kohe, një i ri nga publiku më ‘kërceu’, duke thënë se gazetarët ishin pikërisht arsyeja që ai ishte bërë bloger. Ai konsideronte se roli i tij ishte ta informonte publikun në lidhje me temat dhe “të vërtetat” e ndryshme, për shkak se mediat tradicionale refuzonin ta bënin këtë gjë, apo për shkak se këtë po e bënin pandershmërisht. “Dhe”, kërkoi të dinte me gjithë pasion, “pse zhdukja e gazetarisë qenka lajm i keq?”
Lajmi nuk është as i mirë as i keq në vetvete. Është thjesht mënyra se si janë gjërat. Megjithatë, për demokracinë liberale siç e njohim ne, rënia e profesionalizmit të gazetarisë është sigurisht lajm i keq. Zanati i gazetarisë e lehtëson debatin publik, i cili është mjet thelbësor i demokracisë: Faktet identifikohen dhe konteksti raportohet, burimet dhe bashkëbiseduesit konsultohen, hapësira dhe koha u jepen qëndrimeve të pakicës dhe mendimeve më pak të popullarizuara, përmbajtja ‘paketohet’ në mënyrë të besueshme dhe të përgjegjshme. Pa këtë, demokracia mbetet me qasjen e zërit të popullit, ku shumicat e zhurmshme i diktojnë vendimet e tyre politike të cilat çdo herë e më shumë burojnë nga vlerat ekstreme, jotolerante.
Për këtë arsye popullistët me përgjegjet e tyre të thjeshta ndaj çështjeve të ndërlikuara po zënë vend çdo herë e më shumë në debatet mbi shumë çështje të rëndësishme. Po e parafrazoj Ivan Krastev-in kur thotë: mund ta tuitosh revolucionin, por për ta reformuar shoqërinë të duhet gazetaria e mirë, e njëmendtë. Paç fat, demokraci liberale!
Një version më i shkurtë i këtij artikulli u botua në edicionin pranverë/verë 2016 të revistës Institute of Human Sciences, Vienna.
Ky artikull është pjesë e projektit të Qendrës Evropiane për Liri të Mediave dhe Shtypit (ECPMF), bashkëfinancuar nga Komisioni Evropian dhe zbatuar në partneritet me Osservatorio Balcani e Caucaso. Përmbajtjet e këti publikimi janë përgjegjësi vetëm e projektit dhe në asnjë mënyrë nuk mund të merren si pasqyrim i pikëpamjeve të Bashkimit Evropian.
