Para shtatë muajsh, rrija ulur pranë një tavoline të vogël në kuzhinën e banesës sime të viteve të 60-a, i strukur në katin e fundit të një ndërtese në një lagje në qendër të Teheranit, dhe po bëja diçka që kisha bërë me mijëra herë më parë. E hapa laptopin tim dhe postova në blogun tim të ri. Kjo, megjithatë, ishte hera e parë pas gjashtë vjetësh. Dhe desh më lëshoi zemra.
Disa javë më parë, më falën dhe më liruan nga burgu i Evinit që gjendet në Teheranin verior. Mendova se do ta kaloja pjesën më të madhe të jetës në këto qeli: në nëntor të vitit 2008 u dënova me 20 vjet burg, kryesisht për gjëra që i kisha shkruar në blogun tim.
Por çasti, i cili ndodhi, ishte i papritur. Sapo e kisha mbaruar cigaren në kuzhinë me njërin prej shokëve të mi të burgut, dhe isha kthyer në dhomë të cilën e ndaja me nja dhjetë burra tjerë. Po e ndanim një filxhan çaji kur zëri i telallit të atij kati — një i burgosur tjetër — i mbushi dhomat dhe korridoret. Me zërin e tij të njëtrajtshëm, ai bëri shpalljen në persisht: “Të nderuar kolegë të burgosur, zogu i fatit përsëri u lëshua mbi supet e njërit prej të burgosurve tanë. Z. Hossein Derakhshan, nga ky çast, je i lirë.”
Ajo mbrëmje ishte hera e parë që po dilja nga ato dyer si njeri i lirë. Gjithçka dukej e re: Flladi i muzgut të vjeshtës, zhurma e trafikut nga ura aty pranë, aroma, ngjyrat e qytetit në të cilën kisha kaluar pjesën më të madhe të jetës.
Rreth meje pashë një Teheran krejt tjetër nga ai me të cilin isha mësuar. Një grumbull banesash të reja, paturpësisht luksoze i kishin zëvendësuar shtëpitë e reja të lezetshme me të cilët isha mësuar. Rrugë të reja, autostrada të reja, rreshta të gjatë makinash të reja sportive. Billbordë të mëdhenj me reklama orësh zvicrane e televizorësh koreanë me ekran të rrafshtë. Gra me shamia e mantelë shumëngjyrësh, burra me flokë e mjekrra të ngjyrosura, dhe me qindra kafeteri të lezetshme me muzikë moderne perëndimore dhe staf vajzash. Ishin këto ndryshime që u ndodhin njerëzve; ndryshimet të cilat përnjëmend i vëren kur dikush ta merr jetën normale.
Dy javë më vonë, nisa të shkruaj përsëri. Disa miq u pajtuan të më jepnin mundësinë të filloj me një blog si pjesë e revistës së tyre artistike. Blogun e quajta Ketabkhan — që në persisht do të thotë lexues librash.
Gjashtë vjet nuk ishin pak për t’u kaluar në burg, por në aspektin online kjo ishte një epokë e tërë. Të shkruarit në internet nuk kishte ndryshuar, por të lexuarit — ose, të paktën, të shfletuarit — kishte ndryshuar dramatikisht. Më kishin treguar se sa thelbësore ishin bërë rrjetet sociale, prandaj për një gjë isha i sigurtë: nëse dëshiroja t’i tërhiqja njerëzit t’i shihnin shkrimet e mia, më duhej t’u rrekesha rrjeteve sociale.
Dhe kështu provova ta postoja një link që të çon në njërën prej storieve të mia në Facebook. Siç duket Facebook-u nuk u mërzit fort. Ky link përfundoi si një reklamë e mërzitshme. Pa kurrfarë përshkrimi. Pa kurrfarë fotografie. Kurrgjë. Mori tri pëlqime. Tri! Hiç më shumë.
Në këtë çast e kuptova se gjërat kishin ndryshuar. Nuk isha i pajisur të luaja në këtë terren — i gjithë investimi dhe përpjekja ime shkuan huq. U dëshpërova.
Blogët ishin thesar derisa blogerët ishin yje rroku në vitin 2008, kur më arrestuan. Në atë kohë, dhe përkundër faktit që shteti po e bllokonte qasjen në blogun tim brenda Iranit, unë çdo ditë kisha rreth 20,000 vizitorë. Me këdo që lidhesha përjetonte kërcim të papritur dhe serioz në trafik: Kisha fuqinë ta fuqizoja ose ta turpëroja këdo që dëshiroja.
Njerëzit i lexonin postimet e mia me kujdes dhe linin komente relevante, e edhe ata që bindshëm ishin kundër meje prapëseprapë më lexonin. Ose i lexonin blogët tjerë të lidhur me blogun tim për të diskutuar se çka po thoja. Ndihesha si mbret.
iPhone-i kishte mbushur pak më shumë se një vit, por telefonat e mençur kryesisht përdoreshin për të biseduar dhe për të dërguar mesazhe të shkurta, për të shikuar postën elektronike dhe për të shfletuar internetin. Nuk kishte aplikacione të njëmendta, sigurisht jo të tilla çfarë i paramendojmë ne sot. Nuk kishte Instagram, nuk kishte Snapchat, nuk kishte Viber, nuk kishte WhatsApp.
Gjithçka filloi me 9/11. Unë isha në Toronto, dhe babai im sapo kishte ardhur nga Teherani për një vizitë. Po hanim kaftjall kur aeroplani i dytë i goditi Kullat Binjake. Isha i përhumbur e i hutuar, kërkoja përgjigje dhe shpjegime. Hasa në blogë. Pasi i kisha lexuar disa sosh, mendova: Nuk ka tjetër, duhet ta filloj edhe unë një blog, dhe t’i nxis të gjithë iranianët të fillojnë të blogojnë gjithashtu. Kështu, duke e përdorur Notepad-in në Windoës, nisa të eksperimentoja. Nuk vonoi shumë dhe nisa të shkruaja në hoder.com, duke e shfrytëzuar platformën e publikimit të blogëve, para se atë ta blinte kompania Google.
Pastaj, më 5 nëntor, 2001, e publikova një udhëzues hap pas hapi se si të shkruhet një blog. Kjo shkaktoi diçka që më vonë u quajt si revolucion i blogimit: Nuk vonoi shumë dhe qindra e mijëra iranianë u bënë një prej top 5 popujve sa i përket numrit të blogëve, dhe isha krenar me rolin tim në këtë demokratizim të paprecedent të të shkruarit.
Gjatë këtyre ditëve e mbaja një listë të të gjitha blogëve në persisht dhe, për një periudhë isha personi i parë të cilin do ta kontaktonte secili bloger i ri, që të mund të futet në këtë listë. Prandaj më quajtën “baba i blogut” kur isha në të njëzetat — ishte emër qesharak, ama të paktën barte me vete idenë e përkushtimit tim të madh.
Çdo mëngjes, nga banesa ime e vogël në qendër të Torontos, e hapja kompjuterin dhe merresha me blogë të rinj, duke u ndihmuar blogerëve të ri të tërheqin lexues. Këta ishin njerëz profilesh të ndryshme – nga autorët e gazetarët e përndjekur, shkrimtaret e ditareve e ekspertët e teknologjisë e deri te gazetarët lokalë, politikanët, klerikët, dhe veteranët e luftës — e unë i nxisja edhe më shumë. Ftoja njerëz më besimtarë, burra dhe gra më pro Republikës Islamike, njerëz që jetonin jashtë Iranit, t’i bashkohen këtij grupi dhe të fillojnë të shkruajnë.
Gjerësia e asaj që ishte në dispozicion këto ditë na magjepste të gjithëve. Kjo ishte pjesërisht aryseja pse e promovija blogimin aq seriozisht. Isha larguar nga Irani në fund të vitit 2000 për ta provuar jetën në perëndim, dhe kisha frikë se po çkyqesha nga trendet e hovshme në vendlindjen time. Por leximi i blogëve iranianë në Toronto ishte përvoja më e përafërt me atë që mund ta kisha në një taksi të përbashkët në Teheran, duke dëgjuar biseda kolektive ndërmjet vozitësit llafazan dhe bashkëudhëtarëve të rastësishëm.
Është një rrëfim në Kuran te i cili më shkonte shpesh ndërmend gjatë tetë muajve të vetmisë. Në të, një grup të krishterësh të përndjekur strehohen në një shpellë. Ata, së bashku me qenin e tyre, bijnë në gjumë të thellë. Zgjohen me mendimin se vetëm kishin dremitur: Në të vërtetë, kishin kaluar 300 vjet. Një version i rrëfimit tregon se si njëri prej tyre del të blejë ushqim — dhe zor se mund ta marr me mend sa të urritur duhet të kishin qenë pas 300 vitesh — dhe zbulon se paratë e tij nuk vlejnë më, janë vetëm për muze. Në atë çast e kupton se sa gjatë kishin qëndruar në shpellë.
Hipelinku ishte valuta ime para gjashtë vitesh. Duke u nisur nga ideja e hipertekstit, hiperlinku ofronte diversitetin dhe decentralizimin i cili i mungonte botës së njëmendtë. Hiperlinku përfaqësonte shpirtin e hapur, të ngërthyer, të rrjetit të gjerë botëror (world wide web) — vizion të cilin e nisi shpikësi i këtij rrjeti, Tim Berners-Lee. Hiperlinku ishte mënyra të hiqej dorë nga centralizimi – dhe nga linkët, linjat e hijerarkitë — dhe të zëvendësohen me diçka që është më e përhapur, me një sistem nyjesh e rrjetesh.
Blogët i dhanë formë atij shpirti të decentralizimit: Blogët ishin dritare të jetëve tona për të cilat zor se kishe haber; ura që lidhnin jetë të ndryshme dhe rrjedhimisht i ndryshonin ato. Blogët ishin kafeteri ku njerëzit shkëmbenin ide të ndryshme në lidhje me çfarëdo teme e cila mund të na interesonte. Blogët ishin taksi të njëmendta të Teheranit.
Por, që kur dola nga burgu, e kuptova se sa ishte zhvlerësuar, dhe gati lënë në harresë, hiperlinku.
Tani, gati secili rrjet social e konsideron linkun si çdo çështje tjetër — njëjtë si një fotografi, një copë teksti — në vend se ta konsiderojë si mënyrë për ta bërë tekstin më të pasur. Tani të nxisin ta postosh veç një hiperlink dhe t’ia ekspozosh atë procesit kuazidemokratik të pëlqimeve, pluseve dhe zemrave: Shtimi i disa linkëve brenda një copë teksti zakonisht nuk lejohet. Hiperlinkët objektivizohen, izolohen, zhveshen nga fuqia e tyre.
Njëkohësisht, këto rrjete sociale zakonisht i trajtojnë tekstet dhe fotografitë e tyre — gjërat që postohen drejtpërdrejt në këto rrjete — me shumë më shumë respekt sesa ato që janë të postuara në një uebfaqe jashtë këtij rrjeti. Një mik fotograf më tregoi se si fotografitë të cilat i poston drejtpërdrejt në Facebook marrin numër të madh pëlqimesh, që rrjedhimisht do të thotë se shfaqen në risitë ditore të të tjerëve (news feeds). Në anën tjetër, kur ai poston një link që të çon te po ajo fotografi jashtë rrjetit Facebook — te blogu i tij tashmë i mbuluar me pluhur, për shembull — fotografitë marrin shumë më pak vëmendje se vetë Facebook-u, dhe prandaj kanë më pak pëlqime. Cikli e fuqizon vetveten.
Disa rrjete, si Twitter-i, i trajtojnë hipelinkët pak më mirë. Rrjetet tjera, shërbimet e pasigurta sociale, janë shumë më paranoike. Rrjeti Instagram — në pronësi të Facebook-ut — nuk i lejon publikut të vet të postojë çkadoqoftë. Mund ta postosh adresën e faqes pranë fotografive, por ky postim nuk do të jetë i mundur. Shumë njerëz e nisin rutinën e tyre ditore me këto rrugë qorre të rrjeteve sociale dhe rrugëtimet e tyre përfundojnë aty. Shumë prej tyre as që e kuptojnë se po e shfrytëzojnë infrastrukturën e internetit kur e pëlqejnë një fotografi në Instagram apo kur komentojnë në një video të ndonjë miku në Facebook. Këto janë veç aplikacione.
Por hiperlinkët nuk janë vetëm skeleti i internetit: Hiperlinkët janë sytë e tij, rruga drejt shpirtit të tij. E një faqe e verbër, pa hiperlinkë, nuk mund ta shikojë një faqe tjetër — dhe kjo bart shumë pasoja sa i përket dinamikës së fuqisë në internet.
Të gjithë teoricienët pakashumë e analizojnë shikimin në relacion me fuqinë, dhe kryesisht në kuptim negativ: shikuesi e zhvesh të shkuarin dhe e kthen në një objekt të pafuqishëm, pa inteligjencë e aktivitet. Por në një botë uebfaqesh, shikimi funksionon ndryshe: ky shikim fuqizon. Kur një uebfaqe e fuqishme — ta zëmë Google-i apo Facebook-u — e shikon, apo jep link për një uebfaqe tjetër, nuk është se vetëm e lidh atë — atë faqe e bën të ekzistojë; asaj faqe i jep jetë. Shikuar në aspektin metaforik, pa këtë shikim fuqizues, uebfaqja nuk merr frymë. Pavarësisht sa linkë gjinden në këtë uebfaqe, nëse askush nuk e viziton, ajo është edhe e verbër edhe pa jetë; dhe rrjedhimisht është e paaftë t’ia bartë fuqinë një uebfaqeje tjetër.
Në anën tjetër, uebfaqet më të fuqishme janë ato që tërheqin shumë shikime. Sikurse personazhet e famshme që tërheqin njëfarë fuqie nga miliona sy njerëzish të cilët i shikojnë çdo ditë në çdo kohë, edhe uebfaqet mund ta ngërthejnë e ta shpërndajnë fuqinë përmes hiperlinkëve.
Por aplikacionet si Instagram-i janë të verbëra — ose gati të verbëra. Shikimi i tyre nuk përfundon askund pos përbrenda vetes, pa vullnet për të bartur diçka nga fuqia e tyre e hatashme te të tjerët, duke i çuar drejt vdekjes së ngadalshme. Si pasojë, uebfaqet jashtë rrjeteve sociale po vdesin.
Por, edhe para se të shkoja në burg, fuqia e hiperlinkëve po zvogëlohej. Armiku i tyre më i madh ishte filozofia e cila i kombinonte dy prej vlerave më mbizotëruese dhe më të mbivlerësuara të kohës sonë: risia dhe popullariteti, që pasqyroheshin nga dominimi i botës reale të yjeve të reja. Ajo filozofi tani është rrjedhë (stream).
Rrjedha tani ndikon në mënyrën se si njerëzit i marrin informacionet në internet. Çdoherë e më pak përdorues po i vizitojnë drejtpërdrejt uebfaqet e caktuara, dhe në vend të kësaj mbushen me rrjedhë të pandalshme informacionesh të cilat përzgjedhen për ta nëpërmjet algoritmeve të ndërlikuara e sekrete.
Rrjedha nënkupton të mos hapësh shumë uebfaqe përnjëherë. Nuk të duhen shumë faqe brenda faqeve. Nuk të duhen as edhe brauzerët. Veç e hap Twitter-in apo Facebook-un në telefon dhe zhytesh. Gjithçka të vjen e gatshme. Algoritmet e kanë bërë zgjedhjen për ty. Në bazë të asaj që ti apo miqtë tuaj kanë lexuar apo kanë parë më herët, algoritmet parashikojnë gjëra që mund të të pëlqejnë. Mrekulli që nuk ke nevojë të humbësh kohë në kërkim të gjërave interesante në aq shumë uebfaqe.
Por, seç po mungon diçka këtu! Çka po japim në këmbim të efikasitetit?
Në shumë aplikacione, votat që i hedhim — pëlqimet, plusët, yjet, zemrat — kanë në të vërtetë më shumë lidhje me avatarët e lezetshëm dhe statusin e të famshmëve sesa me thelbin e asaj që postohet. Një fotografi e mrekullueshme e një personi të rëndomtë mund të mos bëhet pjesë e rrjedhës, derisa një shkarravitje palidhje e një të famshmi tërheq interesimin e menjëhershëm në internet.
Dhe algoritmet, përveç që e barazvlerësojnë risinë dhe popullaritetin me rëndësinë, ato gjithashtu shpeshherë na shfaqin më shumë prej atyre gjërave që veç i kemi pëlqyer. Këto shërbime me shumë kujdes e skanojnë sjelljen tonë dhe në mënyrë delikate na i servojnë risitë, postimet, fotografitë dhe videot që ata mendojnë se me gjasë ne do të dëshirojmë t’i shohim.
Popullariteti nuk është i keq në vetvete, por i ka mangësitë e veta. Në një ekonomi të tregut të lirë, mallrat e cilësisë së ulët me çmime të gabuara e kanë fatin të dështojnë. Askush nuk mërzitet kur një kafeteri e qetë e Brooklyn-it me makiato të këqija dhe kamarierë të pasjellshëm e mbyll biznesin. Por mendimet nuk janë as të mira materiale e as shërbime. Ato nuk do të zhduken nëse nuk janë të popullarizuara apo madje edhe të këqija. Në fakt, historia ka dëshmuar se shumica e ideve të mëdha (dhe shumë prej tyre të këqija) kanë qenë mjaft të jopopullarizuara për një kohë të gjatë, dhe statusi i tyre periferik vetëm sa i ka forcuar. Vështrimet minoritare radikalizohen kur nuk mund të shprehen e të pranohen.
Sot, rrjedha është forma dominante e organizimit të informacionit të mediave digjitale. Ajo është në çdo rrjet social dhe aplikacion mobil. Që kur e fitova lirinë, ngado që kthehem shoh rrjedha. Ma merr mendja që nuk do të kalojë shumë kohë dhe portalet e lajmeve do ta organzojnë gjithë përmbajtjen e tyre në bazë të po këtyre parimeve. Ndikimi i Rrjedhës sot jo vetëm që po i bën pjesët e mëdha të internetit të anojnë kundër cilësisë — ky ndikim gjithashtu nënkupton tradhtim të pashembullt të diversitetit të cilin e kishte parashikuar rrjeti i gjerë botëror.
Nuk ka dyshim se diversiteti i temave dhe opinioneve online është më i vogël sot në krahasim me të kaluarën. Idetë e reja, të ndryshme e sfiduese sot shtypen nga rrjetet sociale për shkak se strategjitë e tyre të rangimit e prioretitizojnë të popullarizuarën e të rëndomtën — nuk është për t’u habitur që kompania Apple po kërkon të punësojë redaktorë të njëmendtë për aplikacionin e saj të ri. Mirëpo diversiteti tkurret në mënyra tjera, dhe për qëllime tjera.
Këtu kemi të bëjmë edhe me aspektin e dukjes. Po, është e vërtetë se të gjitha postimet e mia në Twitter dhe Facebook duken ngjashëm me blogun personal: përmbledhen me rend kundërkronologjik, në një uebfaqe specifike, me adresa direkte për secilin postim. Por unë nuk mund ta kontrolloj shumë dukjen; nuk mund ta personalizoj aq shumë. Faqja ime duhet të ketë dukje uniforme, për të cilën vendosin dizajnerët e rrjetit social.
Centralizimi i informacioneve gjithashtu më shqetëson sepse e bën më të lehtë zhdukjen e gjërave. Pas arrestimit tim, shërbimi i hostingut tim ma mbylli llogarinë, sepse nuk i kisha bërë pagesat mujore. Por të paktën i kisha të ruajtura të gjitha postimet e mia në një databazë të serverit tim të internetit — shumica e platformave të blogimit të mundësonin t’i bartje të gjitha postimet dhe arkivat në hapësirën tënde të internetit, ndërsa tani shumica e platformave nuk e lejojnë një gjë të tillë. Edhe nëse unë nuk do të bëja kopje, arkivi do ta bënte këtë punë. Por ç’ndodh nëse, për çfarëdo arsye, llogaria ime në Facebook apo Twitter mbyllet? Këto shërbime padyshim se kanë jetë të gjatë, por nuk është zor ta imagjinosh një ditë kur shumë shërbime amerikane i mbyllin llogaritë e secilit person nga Irani, si rezultat i regjimit aktual të sanksioneve. Po të ndodhte kjo, në disa raste do të kisha mundësi t’i shkarkoja postimet e mia, dhe le të supozojmë se kopja mund të bartet lehtësisht në një platformë tjetër. E ç’bëhet me adresën unike të profilit tim social? A do të mund ta kërkoj dikur më vonë, pasi atë ta ketë procesuar dikush tjetër? Adresat e internetit gjithashtu e ndërrojnë pronarin, por menaxhimi i procesit është më i lehtë dhe më i qartë – sidomos për faktin se kemi të bëjmë me marrëdhënie financiare ndërmjet shitësit dhe blerësit që i zvogëlon gjasat për vendime më të papritura e më jotransparente.
Por rezultati më i frikshëm i centralizimit të informacioneve në epokën e rrjeteve sociale është diçka tjetër: ai të gjithëve po na bën më pak të fuqishëm në raport me qeveritë dhe korporatat.
Përgjimet po shpeshtohen shumë e më shumë në jetën e përditshme, dhe përmsat po bëhen gjithnjë e më shqetësuese. Mënyra e vetme për t’iu shmangur këtij aparati të hatashëm të përgjimit është të shkosh në shpellë e t’ia futësh gjumë, edhe nëse nuk të zgjat 300 vjet.
Të jesh nën vëzhgim është diçka me të cilën ne të gjithë do të duhet të mësohemi, dhe për fat të keq, kjo nuk ka të bëjë fare me vendin ku jeton. Është mjaft ironike se shtetet të cilat bashkëpunojnë me Facebook-un dhe Twitter-in dinë shumë më shumë për shtetasit e tyre sesa vetë shtetet, si Irani, ku shteti e kontrollon në masë të madhe internetin por nuk ka të drejtë ligjore t’u qaset kompanive të rrjeteve sociale.
Edhe më e frikshme se të jesh nën vëzhgim është të jesh i kontrolluar. Kur Facebook-u mund të na njohë më mirë se prindërit tanë si rezultat i 150 pëlqimeve, dhe më mirë se bashkëshortët me 300 pëlqime, bota duket mjaft e parashikueshme, si për qeverinë ashtu edhe për bizneset. Dhe parashikueshmëria do të thotë kontroll.
Iranianët e klasës së mesme, si shumica e njerëzve në botë, janë të obsesionuar me trendet e reja. Shfrytëzueshmëria apo cilësia e gjërave zakonisht nuk është në plan të parë, dhe paraprihet nga trendi. Në fillim të viteve 2000 shkrimi i blogëve të bënte tërheqës dhe në trend; pastaj rreth vitit 2008 erdhi Facebook-u, i cili u pasua nga Twitter-i. Që nga viti 2014 trendi e ka kapluar Instagram-in, dhe askush nuk e ka idenë cili do të jetë trendi i radhës. Mirëpo, sa më shumë që mendoj për këto ndryshime, aq më shumë e shoh se edhe të gjitha brengat e mia mund të kenë qenë të drejtuara gabimisht. Mbase po brengosem për gjëra të gabuara. Mbase nuk është puna te vdekja e hiperlinkut, apo te centralizimi.
Mbase teksti po zhduket. Tekefundit, vizitorët e parë të internetit kalonin kohë online duke lexuar revista. Pastaj erdhën blogët, pastaj Facebook-u, e Twitter-i. Tani njerëzit shumicën e kohës e kalojnë në videot e Facebook-ut, në Instagram e SnapChat. Nëpër rrjete sociale ka gjithnjë e më pak tekst për t’u lexuar dhe gjithnjë e më shumë video për të shikuar, gjithnjë e më shumë fotografi për të shkuar. A jemi dëshmitarë të tkurrjes së leximit në internet në dobi të shikimit dhe dëgjimit?
A po nxitet ky trend nga zakonet kulturore që po ndryshojnë, apo njerëzit po i ndjekin ligjet e reja të rrjetëzimeve sociale? Nuk e di — këtë po ua lëmë hulumtuesve — por duket se po rilindin betejat e lashta kulturore. Në fund të fundit, interneti ka filluar duke imituar libra, dhe për shumë vite kishte kryesisht përmbajtje tekstesh e hipelinkësh. Makinat e kërkimit i kushtuan shumë rëndësi këtyre gjërave, dhe kompani të tëra — monopole të tëra — u ndërtuan për t’i mbështetur ato. Por me rritje eksponenciale të skenerëve e të aparateve digjitale, kjo duket se po ndryshon. Veglat e kërkimit po i fusin në përdorim algoritmet e avancuara për kërkim fotografish; këtu po flasim për thasë parash nga reklamat.
Por rrjedha, aplikacionet mobile, dhe fotografitë lëvizëse: Të gjitha këto po dëshmojnë braktisje të interntit të librave dhe kalim në internetin televiziv. Duket se kemi kaluar nga forma jolineare e komunikimit — nyjet, rrjetet e linkët — në atë lineare, me centralizim dhe hijerarki.
Interneti nuk u paramendua si një lloj televizioni kur u shpik. Mirëpo, me ose pa dashje, ai po i ngjason gjithnjë e më shumë televizionit: linear, pasiv, i programuar, dhe i mbërthyer.
Kur kyçem në Facebook, ndizet televizioni personal. Krejt çka duhet të bëj është të shkoj nga lartë poshtë: Fotografi të reja profili të miqve, copëza mendimesh mbi ngjarjet aktuale, linkë për storie të reja me tituj të shkurtë, reklama, dhe natyrisht video që nisin vetvetiu. Nganjëherë e pëlqej ose e shpërndaj ndonjë postim, i lexoj komentet e njerëzve apo komentoj vetë, apo e lexoj ndonjë artikull. Por mbetem brenda Facebook-ut, ndërsa ai vazhdon të transmetojë gjëra që ndoshta mund të më pëlqejnë. Nuk është ky interneti që e kam njohur para se të shkoja në burg. Kjo nuk është e ardhmja e internetit. Kjo e ardhme është televizioni.
Nganjëherë mendoj se ndoshta po bëhem shumë i rreptë me kalimin e kohës. Ndoshta e gjithë kjo paraqet evolucion të natyrshëm të teknologjisë. Por nuk mund t’i mbyll sytë karshi asaj që po ndodh: Humbja e fuqisë dhe diversitetit intelektual, si dhe e potencialeve të mëdha të cilat do të mund t’i kishte interneti në kohën tonë plot telashe. Në të kaluarën, interneti ishte mjaft i fuqishëm e serioz për të më futur në burg. Sot interneti duket pak a shumë si argëtim. Për më tepër, as Irani më nuk i merr aq seriozisht disa prej platformave —Instagram-in, për shembull — sa t’i bllokojë.
Më mungojnë ditët kur njerëzve u duhej kohë t’i ekspozoheshin mendimeve të ndryshme, dhe nuk përtonin të lexonin më shumë se një paragraf prej 140 karakterësh. Më mungojnë ditët kur mund të shkruaja diçka në blogun tim, ta publikoja në adresën time, pa kaluar po aq kohë ta promovoja atë shkrim në rrjete të ndryshme sociale; kur askush nuk mërzitej për pëlqime dhe rishpërndarje.
Imazhi: Majlinda Hoxha /K2.0.
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
