‘Shtypi vs bota digjitale’ është debat që e konsumon botën e revistave. Kënaqësia e thellë intelektuale që ta jep leximi i një shkrimit të shtypur në një ditë me shi krahasohet me menjëherëshmërinë e internetit. Mirëpo disa revista mendojnë se ka hapësirë për të dyjat. Ato besojnë në integrim para ndarjes, dhe kombinojnë shkrime akademike, artistike e letrare me fotografi, video, apo të dyja bashkë.

Triple Canopy është një revistë e tillë online e bazuar në Nju Jork e themeluar në 2007, dhe edicioni i tyre i parë u botua më 17 mars 2008. Aktualisht i ka rreth shtatë punëtorë që punojnë me orar të plotë, dhe 18 tjerë që punojnë me gjysëm orari ose janë pjesë e stafit të projekteve të ndryshme. Uebfaqen e tyre e kanë vizituar 1.2 milion lexues, dhe në muaj mesatarisht i kanë nga 35,000 klikime. Molly Kleiman është redaktore udhëheqëse në Triple Canopy. Ajo ka punuar me revistën që prej themelimit të saj, dhe po viziton Prishtinën për t’i mbajtur disa ligjërata dhe një kurs si pjesë e Shkollës Verore të Stacionit.

Kleiman thotë se Triple Canopy shpeshherë definohet në mënyra të ndryshme prej pjesëve të ndryshme të shoqërisë, për shembull artistët e definojnë si revistë që është e orientuar kah letërsia, ndërsa shkrimtarët mendojnë se më shumë është e prirur nga artet. Kjo revistë online shpeshherë është lavduar për qasjen e saj të re mediale ndaj publikimeve, njëherësh duke përfshirë edhe ideale të shkollës së vjetër, botimin e librave.

“Ne nuk e shohim vetën si konkurrentë me agjenci të lajmeve ose blogje. Ne i kontribuojmë një aspektit më ndryshe të ekosistemit të publikimeve”, thotë Kleiman. Ajo shpeshherë elaboron “marrëdhënien në mes të aktiviteteve online dhe offline, mënyrat se si projektet lëvizin nëpërmjet formateve dhe hapësirave”.

Në epokën e informatave, kur durimi nuk është fjalë që zakonisht lidhet me sjelljet online, Kleiman thotë se ekipi redaksisë duan që uebfaqja e tyre të përdoret “në të njejtën mënyrë si kur viziton një galeri dhe kalon pak kohë para një punimi artistik”, që do të thotë, duke e inspektuar e lexuar dhe duke u zhytur siç bënë në një galeri të bukur.

Fotografia: Majlinda Hoxha / K2.0.

Kleiman nuk është e huaj në Ballkan, meqë ka jetuar në Sarajevë për dy vite e gjysmë. K2.0 u takua me të gjatë vizitës së saj të dytë në Kosovë, për të diskutuar për revistën, për punën në disa disiplina të mediave, dhe për projektin e saj të fundit në zonat më të thella të parkut në Central Park në Nju Jork. K2.0 foli me Kleiman me 11 korrik, 2017, dhe biseda jonë ka vazhduar nëpërmjet postës elektronike në ditët në vijim. Korrespondenca jonë është kondensuar dhe redaktuar për këtë botim.

K2.0: A mund të na tregoni për themelimin e Triple Canopy. Ku nisi idea dhe çfarë roli kishit ju?

Nisi si seri e bisedave në dhoma të ditës. Shumë njerëz morën pjesë në ato ditët e para të shkëmbimit të ideve dhe ndarjes së shembujve të ndryshëm historik e bashkëkohor të eksperimenteve në publikime që na interesonin.

Në atë kohë unë po jetoja në Sarajevë, dhe meqë vi nga Nju Jorku, kthehesha për ta vizituar familjen time, dhe merrja pjesë në këto diskutime të hapura e spontane. E kuptuam që pjesa më e madhe e shkrimeve që ne i lexojmë ishin online, që interneti ishte mediumi nëpërmjet të cilit së pari u përballëm me punime letrare dhe të artit vizual, dhe se këto punime po qarkullonin, po përhapeshin, e gjithashtu po legjitimizoheshin.

Por këto metoda të leximit po na ipnin një ndjenjë frustrimi. Nëse ju kujtohet, kjo ishte koha para iPhone-it, para e-Readers (aplikacioneve për lexim online apo në telefona të mençur), e pra dizajni i uebit ishte më i çrregullt dhe më i ngjeshur. E kështu propozimi i parë ishte që të përpiqemi të krijojmë një hapësirë duke e përdorur këtë medium me të cilin ishim rritur, e të cilin megjithatë po e përdornim çdo ditë, dhe të angazhohemi me të si material – njëlloj si artistët dhe shkrimtarët tjerë, që e kishin përdorur faqen si material.

Unë u bashkova si një prej redaktorëve. Kur filluam së pari i krijuam titujt vet (qesh). Për edicionin e dytë të revistës unë kontribuova me një shkrim që ishte si një lloj ese-raporti i gjatë që e kisha bërë në Bosnje.

Fotografia: Majlinda Hoxha / K2.0.

Fillimet që janë të bazuara në entuziazëm dhe ide ndonjëherë mund të jenë të vështira. Si shkuan punët në fillim?

Për një vit e ca asnjëri prej neve nuk u pagua. Shumica ishin të përfshirë në zhvillimin e revistës dhe kishin shkruar gjithashtu për të, ose ishin shokë të afërt ose bashkëpunëtorë, sepse fillimisht nuk kishim buxhet. Pastaj shumë shpejtë aplikuam për status të OJQ-së dhe i bëmë gati letrat, dhe u financuam për herë të parë. “Fondacioni Andy Warhol” na ndihmoi shumë. Ata na financuan nëpërmjet një kanali të fondeve që nuk ekziston më, por ishte posaçërisht për “Revistat e Arteve”, e kështu kjo ndryshoi gjithçka për neve. Menjëherë filluam t’i paguajmë shkrimtarët tonë. Ishim të pajtimit që kjo ishte gjëja më e rëndësishme. Tek më vonë filluam ta paguajmë vetën.

Mendoj se ndikim kishte edhe fakti që të gjithë ishim 20 e ca vjeçar, kishim punë me gjysëm-orar në fusha të ndryshme që na mbanin të kënaqur deri në një pikë, por po punonim më shumë në pozita fillestare, dhe nuk kishim kontrollin kreativ që e kërkonim. Kjo revistë na dha hapësirë për të eksperimentuar, bashkëpunuar me kolegët tonë, dhe për të kontaktuar me artistë dhe shkrimtarë të cilët kishin më shumë përvojë dhe të cilët i admironim shumë. Kjo na mundësoi që të punonim me ta.

Por mendoj se suksesi i këtij botimi, qëndrueshmëria e tij, kryesisht erdhi falë përkushtimit dhe seriozitetit të redaktorëve pjesëmarrës. Gjithashtu, ne i kishim nja dy njerëz të cilit interesoheshin e mendonin per hapjen e një organizte të re që një kohë të gjatë

Botimet e Triple Canopy dallojnë shumë nga njëra tjetra. Njëra është për kotësinë, e tjetra për neuroshkencë. A mund ta përshkruani procesin e lansimit të një botimi të ri?

Secili botim i revistës është i orientuar kah disa pyetje, pra në vend se të ketë një term apo temë kyçe, ne e kemi një fushë të hulumtimit, një fushë të ndjeshme, të cilën duam ta eksplorojmë së bashku. Pastaj si redaktor ne fillojmë të hulumtojmë dhe lexojmë rreth kësaj teme, dhe bashkëpunojmë me artistë, shrkimtarë, akademikë, dhe njerëz të fushave të ndryshme. Me secilin projekt, prej fillimit, nis si bisedë në mes neve dhe kontribuesve potencial.

Njerëzit nuk na dërgojnë sende që janë të përfunduara, shkrime të kryera. Në fakt ne e nisim një bisedë. Pastaj për artistët, ne e zhvillojmë punimin artistik vizual posaçërisht për revistën. Për shkrimtarët, ne publikojmë poezitë e letërsinë që ata e shkruajnë. Por ne publikojmë edhe punime të hulumtuesve, shkrimtarëve dhe akademikëve të cilët punojnë në libra ose punime të mëdha hulumtuese për një kohë të gjatë. Me ta ne gjithashtu i prodhojmë këto lloj ese multimediale, ese të gjata që përfshijnë shumë materiale të burimeve parësore.

Fotografia: Majlinda Hoxha / K2.0.

A ka Triple Canopy target audiencë specifike, apo ka pjesë të posaçme të shoqërisë të cilave ju pëlqen më shumë ta lexojnë për shkak të përmbajtjes?

Është interesant sepse kur flasim me artistë, ata na shohin më shumë si botim letrar. Kur flasim me shkrimtarë, ata na shohin si botim artistik. Kur flasim me akademikë, ata ndonjëherë nuk e dinë as si të na definojnë. Pra mendoj se e kemi këtë qasje hibride sa i përket botimit, e kjo mund të jetë pak e ndërlikuar, por mendoj se është edhe tërheqëse (shpresoj). Mund të jetë shumë gjëra për shumë njerëz të ndryshëm. Edhe kur aplikojmë për grante, ndonjëherë e përshkruajmë revistën në shumë mënyra të ndryshme sepse bëjmë shumë gjëra shumë të ndryshme. Disa njerëz mund të na njohin më shumë për shkak të programeve publike që i organizojmë.

Ndonjëherë për të mbështetur botimin dhe për të fituar burime ekstra, por edhe për të shtuar nivelin e dukshmërisë, gjithashtu bëhemi partnerë me institucione më të mëdha për programe të shkallave më të larta, më ambicioze. Pra edhe kjo është një mënyrë nëpërmjet së cilës mund ta zgjerojmë lexueshmërinë tonë, apo dukshmërinë e revistës.

Çfarë aktivitete organizoni për të angazhuar më shumë lexues dhe publik?

Normalisht në hapësirën tonë në Menheten, ne organizojmë ngjarje live diku dy herë në muaj. Zakonisht e mendojmë si hapësira për zgjerimin e ideve që i kemi botuar në revistë, duke i zgjeruar ato prej një projekti specifik digjital, dhe duke hapur një diskutim të ri. Këto ngjarje shërbejnë si lloj funksioni i komentimit për publikun, dhe i mundësojnë artistëve ose shkrimtarëve që të paraqesin punimet e tyre, ndoshta në bisedë me njerëz tjerë të cilët mund t’i përkasin një disipline tjetër.

Shpeshherë ngjarjet marrin formën e një serie ndërdisiplinore të prezantimeve dhe bisedave. Pra mund ta kemi për shembull një poet që i lexon shkrimet e tij, e më pas një shfaqje të shkurtër të një regjisori, e më pas një diskutim të moderuar nga njëri prej redaktorëve tanë, të cilëve u bashkohet ndonjë akademik apo akademike që ka interes në tema që lidhen me punimet e tij apo saj.

Fotografia: Majlinda Hoxha / K2.0.

Kjo kompani gjithashtu ka botuar disa libra, përfshirë “Speculations (‘The future is_____’)” Spekulimet (‘E ardhmja është____’). A mund të elaborosh më tej për këtë projekt?

Ky projekt u nis në 2013, kur na ftuan Moma PS1. Ata po e organizonin një ekspozitë shumë të madhe të quajtur EXPO 1: New York, e cila ishte e fokusuar në ekonomi, ekologji dhe kriza.

Ata na ftuan që të marrim pjesë duke organizuar programimin e participimit të publikut. Ne deshëm t’i qasemi në mënyrë gjithëpërfshirëse, e të ishim të sigurt që e kemi zhvilluar një projekt që kishte lidhje me ekspozitën e madhe, por edhe që ishte i vetëpërmbajtur, dhe të krijonim hapësirë për t’i diskutuar idetë dhe zhvilluar çështjet që lidhen me to në format të punëtorisë.

Titulli i kontributit tonë në ekspozitë ishte “Speculations: The future is…” (Spekulime: E ardhmja është…), dhe pastaj një hapësirë. Ne i ftuam artistët dhe shkrimtarët, por edhe ekonomistët, shkencëtarët, antropologët, filozofët dhe organizatorët politik, që të na bashkohen dhe spekulojnë për të ardhmën që duan ta shohin. Ne i ftuam ata jo për të menduar në kuptim utopik, por ndoshta realistik, për atë se si mundet të duket diçka që ndoshta do të jetë pak më e mirë, dhe pastaj se çfarë janë kërkesat për t’u nisur në atë drejtim.

Fraza që doli prej kësaj ftese ishte ‘optimizëm i errët’. Ne po i ftonim njerëzit për të spekuluar për një të ardhme më të mirë, edhe në qoftë se ishin skeptik apo të brengosur. Çdo ditë seria e programit ishte e orientuar kah një e ardhme potenciale tjetër, dhe një folës tjetër. Folësit merrnin pjesë në dy mënyra. Paradite ata udhëheqnin biseda në formë seminari me anëtarët e publikut të përgjithshëm, e më vonë, pasdite, ata jepnin ligjërata, e më pas i përgjigjeshin pyetjeve të publikut. Pra çdo ditë parashihej një e ardhme ndryshe – e ardhmja pa burgje, ose pa uri… pra nocione potenciale të ndryshme.

Pas këtyre aktiviteteve, kishim qindra orë audio, dhe gjithë këto hulumtime që i kishim bërë si përgatitje. Pastaj diskutuam për atë se si duhet të prezantohet sa më mirë ose të redaktohet e zhvillohet më tej i gjithë ky material për botim të revistës.

I konsideruam edhe vet ngjarjet live si përmbajtje për revistën. Ne publikuan një arkivë të inçizimeve të ligjëratave, dhe disa biseda në formë seminari. Pastaj i kontaktuam disa prej pjesëmarrësve dhe disa të tjerë që nuk kishin marrë pjesë në serinë fillestare për të kontribuar, dhe i ftuam për të zhvilluar kontribute më të gjata për revistën, të cilat i publikuam si projekte digjitale.

E për fund, e krijuam librin e shtypur. Kur e zhvilluam librin e shtypur po mendonim ‘mirë, po pse libër të shtypur?’ Çfarë mund të bëhet nëpërmjet kodikut të shtypur që nuk mund të artikulohet në uebfaqe apo ngjarje live? Pra libri është i strukturuar si leksikon. I analizuam të gjitha inçizimet audio dhe i zgjodhëm termet kyçe që vazhduan të shpërfaqen përsëri e përsëri. Disa prej tyre ishin më të pritura, si demokraci, kapitalizëm, arsim, gjuhë etj. E tjerat ishin të befasishme, si zombitë. Ajo që na u duk interesante ishte se këto fjalë, pavarësisht që ndonjëherë ishin humoristike, poashtu po merreshin shumë seriozisht. Në libër përfshihen ekstrakte të shkurtëra të folësve të ndryshëm që adresojnë secilin term apo koncept, shpeshherë në mënyra hollësisht më të ndryshme, e ndonjëherë edhe kontradiktore.

Kopertina e librit është ngjyrë kaltërt të qelët, e që e bënë të duket pak si udhërrëfyes për mbijetesë. Ky format është mjaft i vogël, i lëzetshëm dhe i trashë. Njëri prej redaktorëve tha në shaka se donim që dizajni të jetë i tillë që ta zë xhepi i jaknës, në mënyrë që nëse vjen deri tek apokalipsa, të kesh mundës ta mbash me vete si udhërrëfyes.

Fotografia: Majlinda Hoxha / K2.0.

Thatë se shpeshherë angazhoheni në projekte të ndryshme. Çfarë projektesh redaksionale jeni duke i zhvilluar aktualisht?

Aktualisht jam duke punuar me një akademike të letërsisë që quhet Anjuli Raza Kolb, dhe një arkitekt që quhet Jaffer Kolb. Ata janë një dyshe motër e vëlla të cilët po punojnë në një projekt për historinë e një pjesës së Central Parkut, The Ramble. The Ramble me qëllim u planifikua që të duket si pjesa e egër e parkut, ndërsa pjesa tjetër është më e mirëmbajtur, dhe shkon me sistemin shumë të strukturuar të Menhetenit. Kjo fushë është në pjesën veriore të parkut dhe ka shumë drunj. Mund të humbesh disi në të.

Pra ata janë të interesuar në këtë pjesë të parkut, dhe i analizojnë dy momente të historisë së saj. Së fundmi, në vitet e 80-a dhe 90-a, ishte lokacion për takime të personave gej, pra ishte lokacion i dashurisë dhe shoqërimit, por edhe pikë kyçe gjatë krizës së SID-ës

Ata janë të interesuar në historinë e atij lokacioni meqë lidhet me historinë e personave gej në Nju Jork. Por ata janë gjithashtu të interesuar në momentet e para të krijimit të parkut, kur kopshtari kryesor i parkut, Ignatz Anton Pilat, po e krijonte planin. Ai foli për të si për një park të egër por të planifikuar. Kolb-ët(vëlla e motër) ishin të interesuar të dinin nëse krijimi i një hapësire të tillë, ishte shtysë e sjelljeve jashtë normave, dhe nëse po mundësonte hapësira për takim jashtë asaj që tradicionalisht pranohet.

Pra ata janë duke e analizuar një arkivë të mahnitshme të planeve origjinale të parkut, letrat që ishin shkruar për parkun, vizatimet, e punimet e shtypura. Ata gjithashtu po i analizojnë filmat te Udhërrëfyesi për Gej në Nju Jork, (Gay Guides to New York), të cilat ishin shtypur që prej 1940-ave, si dhe historinë gojore, dhe raportet e Aleancës së Aktivistëve Gej, që ishte një grup i avokimit që ekzistoi në Nju Jork gjatë krizës së AIDS. Ata po i përdorin të gjitha këto burime të ndryshme për ta treguar një histori. Është periudhë kohore shumë interesante, dhe një faqe shumë interesante e hartës së Nju Jorkut, që të bënë të mendosh se cilat ishin vendet më të mira për sheti e ndejë.

Fotografia: Majlinda Hoxha / K2.0.

Prej përvojës që e ke fituar duke u angazhuar në grupe të ndryshme shoqërore dhe individë të ndryshëm gjatë punës për revistën, çfarë të duket e rëndësishme, që lidhet edhe me njerëzit në Kosovë?

Jam shumë e ngazëllyer që jam këtu, dhe që kam mundësinë të flas me kuratorë, shkrimtarë dhe artistë të rinj e ambicioz. Nëpërmjet këtyre takimeve dhe bisedave unë mund ta kuptojë më mirë se çfarë propozime po i japin njerëzit për qytetin dhe kontekstin e tyre.

Diçka për të cilën gjithmonë mendojmë në Triple Canopy është ajo se si mund ta marrim një bisedë ekzistuese në një formë, dhe ta transformojmë ose përkthejmë në hapësira tjera, kohë tjera, formate tjera, e kështu ta qarkullojmë në mënyra të ndryshme, në qarqe më të mëdha, e të rinj.

Më pëlqen të shoh se si K2.0 po mendon për edicionin e shtypur të revistës, dhe për bisedat live në oborr, si dhe uebfaqen e tyre. Ose se si ‘Stacioni’ po mendon jo vetëm për galerinë fizike, por edhe për klasat. Është e bukur kur ata që punojnë në rajon mblidhen dhe shkëmbejnë e mësojnë nga kjo praktikë.K

Foto kryesore: Majlinda Hoxha / K2.0.