Mbi një dekadë më parë, përbrenda punës në një organizatë jo-qeveritare, pothuajse përditë më binte të dërgoja kërkesa në drejtoritë e arsimit në komuna të ndryshme nëpër Kosovë për leje që të mbanim trajnime rreth shëndetit dhe të drejtave seksuale e riprodhuese dhe dhunës në baza gjinore. Kërkesat ishin për shkollat në fshatra të Kosovës. Ato aprovoheshin, kryesisht pa vonesa. Me përjashtime të vogla tek-tuk, nuk paraqitej ndonjë vështirësi e përfillshme. Ndonjë drejtori ndoshta i prishej ngapak fytyra, por s’bënte zë. 

Përditë, me kampanja, biseda, shkresa për institucionet, bashkë me aktivistë/e e organizata jo-qeveritare, avokonim që edukimi seksual të bëhej pjesë përbërëse e planprogrameve shkollore. Dilnim nëpër televizione e flisnim në gazeta duke thënë se si mësimdhënësit/et po i kapërcenin faqet e biologjisë e edukatës qytetare kur flitej për trupat e për seksin. Thonim se kështu nxënësit privoheshin nga dijet. Ndanim përvojat tona nga terreni duke treguar se sa pak flitej e dihej për shëndetin dhe të drejtat riprodhuese e seksuale. 

Prapëseprapë, asgjë nuk depërtonte mjaftueshëm në vetëdijen publike. Madje as një thirrje e freskët e vitit 2021, kur aktivistët/et mbushën sheshet duke protestuar e duke kërkuar përfshirjen e edukatës seksuale në planprograme, pas një sërë raportimesh për ngacmime e sulme seksuale në shkolla.

Qeveritë e njëpasnjëshme nuk na dëgjonin. Edukata seksuale nuk u bë kurrë lëndë obligative në shkolla në Kosovë dhe vazhdoi të ishte temë e fjetur në rastin më të keq, e temë e diskutuar midis aktivistësh/esh e organizatash të shoqërisë civile, në rastin më të mirë. 

Por, këto ditë gjërat ndërruan — edukimi seksual nisi të diskutohej më të madhe. Por, ky diskutim e pati të gabuar edhe premisën, edhe kahun. Këtij zjarri, fitilin ia ndezi Eman Rrahmani. Ish-anëtari i Lëvizjes Vetëvendosje e tash anëtari i “Lista për Familjen”, në seancën e 11 nëntorit të Kuvendit të Kosovës, ku në rend të ditës ishte  shqyrtimi i parë i projektligjit mbi ndarjet buxhetore për vitin e ardhshëm, e mori fjalën. 

Rrahmani fjalimin e nisi duke kërkuar llogari se sa para janë shpenzuar për “kalimin e ligjit ku lejohen martesa ose bashkëjetesa e burrit me burrë”. Pastaj, kërkoi nga ministri i kulturës të tregojë se “pse në secilin projekt të saj deri sot prioritet i jepet mbrojtjes së komunitetit LGBT”. I kërkoi edhe ministrit të shëndetësisë që të tregojë se sa para janë shpenzuar “për t’u lejuar fëmija të mos ketë të drejtë ta njohë kë e ka babë e kë e ka nënë”. 

Rendi i erdhi ish-bashkëpartiakes së tij, Arbërie Nagavcit, ministre në Ministrinë e Arsimit, Shkencës, Tekonologjisë dhe Inovacionit (MASHTI). Rrahmani, atë e pyeti për “kurrikulën për arsim në edukatën seksuale dhe shëndetin riprodhues”, ndër tjera, duke pyetur: “Çka ju pengon familja?” 

Rrahmani, me gjasë pyeste rreth listës për lëndë zgjedhore, të cilën MASHTI ua propozoi  drejtorive komunale për arsim në qershor 2023. Kjo listë përfshinte edhe Edukimin Seksual. Ai, gjatë fjalimit, iu referua përmbajtjeve të tre doracakëve për mësimdhënës rreth edukimit seksual dhe shëndetit riprodhues. 

Në doracakun për klasët 1-5 është një aktivitet që quhet “shoqëruesi i të verbërit”, i cili, siç shkruhet në doracak, është për t’u ndihmuar nxënësve në rritjen e ndërveprimit midis tyre dhe në reflektimin rreth mënyrave të komunikimit. Aty, mësimdhënësit udhëzohen t’u thonë nxënësve që ta gjejnë një partner për ta realizuar aktivitetin. Në secilin çift, njërit i duhet të veprojë si i verbër dhe tjetrit si shoqëruesi i të verbërit. ”Shoqëruesi i të verbërit mund të bëjë me të verbërin çfarë të dojë për rreth 5 minuta dhe pastaj i shkëmbejnë rolet”, shkruhet në përshkrim. Në fund tregojnë se si janë ndier.

Doracakët, në një shikim të shpejtë, kanë mangësi të vërejtshme gjuhësore dhe shpesh lexohen si dokumente të keqpërkthyera — çështje që s’janë pa rëndësi sepse mund t’i humbin kuptimin tekstit. Por në seancën e 11 nëntorit, Rrahmani pretendoi se doracakët udhëzonin një vajzë dhe një djalë që të dilnin para klasës, ku njëri i mbyll sytë dhe tjetri e prekë për pesë minuta në gjithë trupin e pastaj tregon se çfarë organi kanë prekur. 

Pra, Rrahmani qëllimshëm shtrembëroi dhe manipuloi me faktet. E me këtë manipulim, ai shumë lehtë i bindi plot të tjerë, përfshirë opozitarë e qeverinë, që me nguti të distancohen prej edukimit seksual e t’i shterojnë energjitë e tyre në garën se kush mban bajrakun në mbrojtjen e familjes. 

Kështu, kryeqyteti i priu ndalimit të shpejtë të përdorimit të këtyre doracakëve. Pastaj, vazhdoi Komuna e Vushtrrisë, që tha se këta doracakë do ta degradonin “familjen e shenjtë”. Kryetari i Lidhjes Demokratike të Kosovës, Lumir Abdixhiku, në një mbledhi në Shtime, u çoi mesazh atyre që “kanë menduar e po mendojnë t’i fusin duart e tyre tek familjet kosovare” duke u thënë “mbani larg duart prej familjes; mbani duart larg fëmijëve”. E çoi në këmbë një sallë të tërë. 

E në fund, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti e postoi një video në rrjetin social Facebook ku, ndër tjera, tha se politikat e qeverisë së tij janë për fëmijët dhe familjen, si dhe njoftoi se MASHTI ka nxjerrë vendim për largim nga përdorimi i doracakëve. 

Në prag të zgjedhjeve të përgjithshme të caktuara për 9 shkurt 2025, duket se partitë politike janë njëmend gati të kapin çkado që u del përpara e ta shndërrojnë në magnet votash. Këtë herë, mirëqenia e fëmijëve u bë mjeti e jo qëllimi i partive. Nesër kushedi çka do të jetë.

Çka tash? 

Një dekadë pas, një gjë është e qartë: me shumë gjasë kërkesat e njëjta që i dërgoja nëpër drejtori, sot nuk do të aprovoheshin. Pos që nuk do të aprovoheshin, ato me siguri do të refuzoheshin aktivisht. Nëse atëherë kemi pasur ndonjë vështirësi të vogël burokratike apo ndonjë drejtor shkolle që ka qenë pak më fytyrëngrysur kur ka marrë vesh se po flitet për edukatën seksuale, por s’ka bërë zë, sot është ndryshe. 

Të flasësh për edukatën seksuale sot nuk është thjesht diçka e sikletshme me të cilën s’jemi mësuar. Sot ka artikulim të qartë politik e ideologjik kundër edukimit seksual e nismave të ngjashme. Prandaj, ai drejtori fytyrëngrysur tashmë nuk do të mjaftohej vetëm me ngrysje e pak mrrola në ballë. Atij madje s’do t’i binte fare të lodhej për ta penguar aktivitetin. Tani, për ato punë i ka qeverinë e drejtoritë komunale të arsimit. 

Me distancimin e gjithëmbarshëm prej edukatës seksuale, tash fëmijët s’kanë gjasa të mësojnë rreth tij fare — as keq, as mirë. Kjo ndodhi sepse, opozita po se po, por sidomos qeveria hyri në vallen e Rrahmanit. Ajo nuk e kapi mundësinë t’i qëndronte prapa listës së vet për lëndët zgjedhore, të fliste për cilësinë e dobët në arsim, për rëndësinë qenësore të edukatës seksuale në shkolla, të thoshte se nuk zmbrapset nga vlerësimi se ka nevojë për edukim seksual në shkolla, të thoshte qartazi se edhe nëse këta doracakë janë të këqinj, edukimi seksual nuk është. 

Mbi të gjitha, qeveria nuk ia doli të mos zhytej në një diskutim të ngushtë, që organizohet rreth një dikotomie problematike se a jemi me familjen apo kundër familjes. Kështu, i çuan ujë te mulliri Rrahmanit dhe atyre që mendojnë si ai. Fëmijët “u mbrojtën” nga edukata seksuale me ndalimet e shpejta. Por derisa një diskutim i njëmendtë për edukatën seksuale dhe shëndetin e të drejtat riprodhuese të mos ndodhë, fëmijët do të privohen prej dijes, në të cilën kanë të drejtë. 

Përmes një edukimi gjithëpërfshirës seksual, fëmijët do të mësonin se çka është ngacmimi seksual dhe pse ngacmimi është cenim i integritetit trupor, mendor e seksual — sepse do të mësonin edhe për integritetin trupor. 

Duke ditur se çka është ngacmimi, fëmijët do të dinin t’u tregonin prindërve e mësimdhënësve të tyre nëse ata/o ndihen të rrezikuar apo ngacmohen nga dikush, qoftë nga bashkëmoshatarët, qoftë nga mësimdhënësit, siç na ka rënë të dëgjojmë në disa raste. Për shembull, në qershor të vitit 2023, një mësimdhënës u arrestua nën dyshimin për sulm seksual ndaj një nxënësje në Deçan; në nëntor 2023, u raportua se një mësimdhënës në Prizren dyshohej se kishte ngacmuar seksualisht një nxënëse; në mars 2024, u raportua se një tjetër mësimdhënës dyshohej se ngacmoi seksualisht një nxënëse në Lipjan. Nxënësit do të mësonin për pushtetin dhe si ai mund të shfrytëzohet për t’i eksploatuar fëmijët seksualisht. Do të mësonin edhe se, fajësimi i viktimës është praktikë vetëm e atyre që përfitojnë prej ngacmimit e dhunës. Vajzat do të mësonin se ato nuk kanë faj. 

Përmes edukimit gjithëpërfshirës seksual, fëmijët do të mësonin se kanë të drejtë të thonë “jo” dhe kanë të drejtë që ajo “jo” t’u respektohet. Do të mësonin të kuptojnë se “jo” është përgjigje e plotë dhe “jo” i bie “jo” gjithkund, në klasë, në motel, në rrugë, në tualet. Kështu, do të rriteshin djem që nuk mendojnë se kanë fuqi të përjetshme e pakufishme mbi trupat e vajzave. Do të rriteshin vajza që nuk u duhet të luftojnë përditë. 

Me shuarjen e bisedës për edukim seksual, shuhet një mundësi e çmuar që ta godasim dhunën në bazë gjinore e femicidin herët, para se të ndodhë. Një mundësi që vajzave t’u mbrohet jeta herët. Po edhe djemve. Është mundësi që bisedën të mos e nisim përherë kur gratë, që kanë qenë fëmijë dikur, vriten, e kur burrat, që po ashtu kanë qenë fëmijë dikur, mbushin dhomat e burgjeve. Është mundësi e humbur për t’i mbrojtur fëmijët, për t’u ndihmuar ta këpusin ciklin e dhunës. 

Përmes edukimit seksual, fëmijët do të mësonin për trupat e tyre. Do të mësonin se çka i bie kur u trashet zëri, kur u fillon cikli menstrual, kur fillojnë t’u zhvillohen gjinjtë. Do të mësonin se “teshat”, “hallat”, “ato” kanë një emër: menstruacione dhe janë proces për të cilin askujt s’duhet t’i vije marre. Do të mësonin, edhe djemtë, qe besa edhe mësimdhënësit, se nuk u takon të presin nga vajzat që t’i fshehin pecetat higjienike si të ishin një qese helm për njerëzimin. Vajzat do të mësonin se u takon hapësira ku janë; se nuk kanë nevojë të tkurren, të mbledhen, aq sa t’iu dhemb kurrizi, për ta fshehur rritjen e tyre e djemtë do të mësonin ta respektojnë këtë rritje. 

Me edukim seksual, nxënësit do të mësonin se marrëdhënia seksuale është diçka që duhet të nisë vetëm kur ata/o të ndihen gati e jo kur të tjerët e imponojnë atë në gjithfarë formash. Do të dinë se si ta dallojnë trysninë prej rrethit shoqëror. Djemtë do të mësonin se vajzat nuk janë trofe. Do të mësonin se trupat e tyre nuk janë prona mbi të cilat ata bëjnë ç’duan. Do të mësonin se abstenimi prej marrëdhënieve seksuale është po aq në rregull. Do të mësonin se liria seksuale e trupore e vajzave nuk është temë ku ata kanë hise. 

Fëmijët do të mësonin se nuk ka asgjë të jashtëzakonshme, degjeneruese e të turpshme nëse nuk duan t’i rrisin flokët, nëse s’u pëlqen asnjë vajzë në shkollë, por një djalë, nëse në vend të uniformës me fustane, duan të veshin pantallona. Kështu, do t’i mbronim fëmijët prej shtypjes, përjashtimit po aq sa do t’i mbronim fëmijët, që të mos bëhen shtypës e përjashtues. 

Por, qeveria dhe opozita zgjodhën sërish që, në vend se të bëjnë politikë për njerëzit, të rrëshqasin në demagogji të padobishme. Zgjodhën që të mos nisin biseda rreth rëndësisë afatgjatë të edukimit seksual. Zgjodhën që t’i lënë problemet të vazhdojnë e pastaj të bëjnë “kuku” kur ato të ndodhin: për femicidin, kur të vriten gratë; për shtypjen ndaj njerëzve LGBTQ+, kur të shtypen ata/o; për përdhunimin, kur të jenë përdhunuar gratë; për sëmundjet seksualisht të transmetueshme kur të mos kemi kapacitete për t’i trajtuar;  për dhunën ndërrpersonale midis burrave, kur njëri ta ketë rrahur për vdekje tjetrin, e kështu me radhë. 

Dhe pastaj jeta vazhdon, për ata në pushtet, normalisht. 

Njëmend, fëmijët do të mësonin shumëçka prej edukimit seksual. Por, prej edukimit seksual e për të, këtë herë u pa se më shumë kanë nevojë të mësojnë të rriturit.

Imazhi i ballinës: K2.0.

Dëshironi të mbështetni gazetarinë tonë? Anëtarësohuni në “HIVE” ose konsideroni një donacion. Mëso si këtu.