Në vitin 1993, sociologu nga Mbretëria e Bashkuar, Paul Stubbs shkoi në Kroaci për të punuar në një kamp refugjatësh. Që atëherë ai ndodhet në Ballkan. Sot Stubbs, si kërkues i lartë shkencor në Institutin e Ekonomisë në Zagreb, ku udhëheq Departamentin për Tregjet e Punës dhe Politikat Sociale, është i njohur në botën akademike të politikave sociale.

Puna e tij përqendrohet në akterët ndërkombëtarë dhe ekonominë politike të mirëqenies sociale dhe lëvizjet shoqërore. Ai po ashtu ka treguar interesim të veçantë në “përqasjen e çështjeve të globalizimit nga një pozicionim post-jugosllav”, siç tha ai.

Gjatë viteve të fundit, përqendrimi i tij është kthyer në rolin e Jugosllavisë socialiste në Lëvizjen e të Painkuadruarve, e cila u krijua zyrtarisht në vitin 1961 si alternativë ndaj dy blloqeve të polarizuara të pushtetit. “Jam vërtet i interesuar në kontradiktat, shpalosjen e të gjitha kontradiktave të shumta, që e bën të pamundur zhvillimin e një narrative të vetme”, tha ai për punën e tij mbi Lëvizjen e të Painkuadruarve.

Ai është redaktor i librit “Jugosllavia Socialiste dhe Lëvizja e të Painkuadruarve: Imagjinimet Sociale, Kulturore, Politike dhe Ekonomike”, që do të botohet në janar 2023 nga McGill-Queen’s University Press. Libri shtjellon një sërë temash që lidhen me lëvizjen, nga përfshirja e grave, antifashizmi dhe antiimperializmi, deri te shkëmbimet kulturore dhe arsimore.

Në fund të tetorit, Stubbs ishte në Prishtinë për një ligjëratë publike me titull “Jugosllavia socialiste brenda dhe pa kolonialitet: vetëqeverisja, vetëvendosja dhe mosinkuadrimi”, në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës.

Pas ligjëratës së tij, K2.0 bisedoi me Stubbs për Lëvizjen e të Painkuadruarve dhe trashëgiminë e saj, politikën dhe aktivizmin e majtë në rajon dhe nevojën për shërbime sociale universale.

K2.0: Në fund të viteve të ’90-ta jeni marrë me politikën sociale globale dhe, më vonë, me akterët ndërkombëtarë në Evropën Juglindore, ndërsa libri i fundit që keni redaktuar trajton rolin e Jugosllavisë socialiste në Lëvizjen e të Painkuadruarve. Si ndodhi ky ndryshim në punën tuaj?

Paul Stubbs: Do të doja ta dija përgjigjen për këtë. Dyshoj se është thjesht një seri zgjedhjesh, aksidentesh dhe idesh të çuditshme. Në Kroaci erdha në vitin 1993, pjesërisht i zhgënjyer me punën time në një universitet në Mbretërinë e Bashkuar. Kështu që punova në një kamp refugjatësh për një kohë, por më vonë i kombinova punën praktike, punën si aktivist dhe punën kërkimore.

Rrugëtimi im më bëri ta studioj se çka po ndodhte në hapësirën post-jugosllave siç ishte atëherë dhe rolin e akterëve ndërkombëtarë. Çështjeve të globalizimit i afrohesha më shumë nga një pozicion post-jugosllav. Me kalimin e kohës vazhdova të punoj në politikat sociale.

Një nga gjërat për të cilat kam shkruar ishin lëvizjet e viteve të ’80-ta në Slloveni, punk rocku, lëvizjet më të gjera shoqërore dhe se si ato përbënin rezistencë ndaj një lloj socializmi determinist, por që gjithashtu u mposhtën më vonë nga nacionalistët. Njëra nga gjërat që e kuptova ishte se lëvizjet shoqërore sllovene ishin të vetmet që interesoheshin për Kosovën dhe atë që po ndodhte me popullatën shqiptare. Disa nga njerëzit të përfshirë në këtë lloj aktivizmi paqësor të viteve të ’80-ta në Slloveni e vizituan Kosovën dhe u tronditën nga ajo që panë, që në fakt ishte një shtet policor.

Pra, këtë kisha në mendjen time, por edhe idenë e një projekti alternativ zhvillimor. Mendova, një ditë do ta studioj Lëvizjen e të Painkuadruarve. Çka fillimisht mendova se do të studioja ishte roli i Lëvizjes së të Painkuadruarve sa i përket promovimit të të drejtave sociale të OKB-së. Pra, temë mjaft e mërzitshme, formale. Por në çastin kur hyra në arkiva, kuptova se po ndodhnin disa gjëra shumë më të rëndësishme: tensioni midis zhvillimeve të brendshme dhe të jashtme, mosinkuadrimi nga lart poshtë kundrejt mosinkuadrimit nga poshtë dhe mbi të gjitha, ishte pyetja se si të pozicionohesh në Evropë, por me afinitet ndaj Jugut Global. Të gjitha këto tema më dukeshin thellësisht kontradiktore, por tepër interesante dhe të rëndësishme për sa i përket historisë, por edhe për debatet bashkëkohore dhe aktivizmin politik.

Në ligjëratë ju përmendët tri terme të ndërlidhura: Jugonostalgji, Jugoamnezi dhe Jugosplaining. Jugonostalgjia si term është pjesë e diskursit publik, por jo edhe termat e tjerë.

Janë terme të ndërlikuara dhe problematike. Jugoamnezia është harrimi i strukturuar i Jugosllavisë. Tash, prirem ta nënkuptoj Jugosllavinë socialiste, por mund ta mbulojë edhe Jugosllavinë e parë. Një harresë e strukturuar thellë në diskurset publike dhe politike. Por, natyrisht, pyetja rreth asaj se si Beogradi apo lidershipi politik serb mund ta instrumentalizojnë Lëvizjen e të Painkuadruarve çdo 10 vjet për përfitimet e veta është problematike, kështu që ata përziejnë amnezinë me nostalgjinë e herëpashershme për qëllimet e tyre.

Jugonostalgjia, për mua, në fakt është më shumë term kulturor. E di, shkon në Lubjanë dhe gjen një kafene jugonostalgjike. Është në fakt për të rinjtë që janë rritur me muzikën që ishte New Wave Jugosllave, ta zëmë. Dhe s’ka rëndësi që “Leb i Sol” vjen nga Maqedonia, edhe pse ka kuptim në njëfarë mënyre. Nuk ka rëndësi që “Idoli” ishte nga Beogradi. Ishte muzikë e viteve të tyre të adoleshencës dhe rinisë. Megjithatë, ekziston një brez i ri që e po rizbulon këtë muzikë.

Por tash është i pranishëm edhe në një lloj projekti politik, i cili thotë se mund të kërkojmë në Jugosllavinë socialiste për një model se si mund të bëhet socializmi. Për një kohë të gjatë, në shumë mënyra, Jugosllavia ishte një eksperiment i rëndësishëm. Por vërtet s’mund ta shohësh si model, për shumë arsye të ndryshme, por pjesërisht sepse nuk ishte një socializëm i vetëm, homogjen, jugosllav. Por ka pasur disa gjëra vërtet interesante që nuk duhen harruar.

Jugosplaining është diçka shumë më e re, që përfshin një grup studiuesish, të cilët janë të gjithë nga rajoni, por jetojnë jashtë vendit, të cilët përpiqeshin ta kundërshtonin atë që e shihnin si Eurosplaining, si zgjatim i kritikës ndaj mansplaining — mënyra se si gjinitë dominuese, orientimet seksuale dominuese, kulturat dominuese ose forcat hegjemonike imponojnë pikëpamjet e tyre për botën. Ishte term ironik që synonte të pyeste, pse të mos flasim më shumë për Jugosllavinë? Pse nuk e kthejmë Jugosllavinë në disiplinën e marrëdhënieve ndërkombëtare, në studimin e projekteve politike?

Po këta njerëz e kuptuan shumë shpejt përmes kritikave të shqiptarëve nga Kosova dhe Maqedonia se duhet të kemi kujdes të mos bëjmë Jugosplaining sepse duhet të mendojmë për kolonializmin e brendshëm dhe dhunën e thellë strukturore që u ndodhi shqiptarëve në Jugosllavinë socialiste, sepse nëse kolonializmi lidhet me diçka, sigurtisht që lidhet me dhunën.

Pra, të mos ebërit asnjë nga këto gjëra: të mos jem jugoamnezik, të mos jem jugonostalgjik, por të mos jugosplain ose të mos jem shumë jugocentrik, kjo është mënyra se si dua të vazhdoj.

Ekziston një fushë studimesh që hulumton hapësirat post-socialiste përmes këndvështrimit post-kolonial. Çka mendoni për këtë?

Disa nga njerëzit që bëjnë këtë punë i kam miq, ndaj duhet të jem pak i kujdesshëm. Më tërhoqi në fillim, sepse ishte në trend. Por më pas edhe u ndërlikua. A ishte Bashkimi Sovjetik një perandori? A i dominoi shtetet baltike në të njëjtën mënyrë siç Mbretëria e Bashkuar dominoi Indinë? Jo, por mund ta përdorësh si metaforë.

Por pikërisht aty fillojnë problemet. Sapo nis dhe bën metaforat “midis posteve” [post-koloniale dhe post-socialiste], përfundon në një lëmsh, sepse postkoloniali bëhet aq i shtrirë sa e humbet kapacitetin e tij analitik. Dhe duhet ta kujtojmë se shumë nga ajo që quhet teori postkoloniale bazohet në studime letrare.

Një nga gjërat që doja shumë të bëja ishte të thosha, le të shkojmë përtej teorisë postkoloniale dhe ta shohim se çka po ndodhte në të vërtetë, historitë dhe të dhënat empirike. T’i shohim ato që unë i quaj afinitete dekoloniale dhe natyrën kontradiktore të tyre. Post-socialist, natyrisht, është gjithashtu një term i papëlqyeshëm sepse përcakton diçka në bazë të asaj që nuk është. Dhe në fakt, duhet të flasim për kapitalizmin dhe llojet e ndryshme të kapitalizmit po ashtu. Duhet të flasim për kompleksitetin dhe problemet e tranzicionit. Çfarë tranzicioni ishte ai dhe cilat elemente të së shkuarës mbeten ende si imagjinime, në praktikë, në institucione, në kujtimet e njerëzve?

Ju e shtjelloni Jugosllavinë socialiste në kontekstin e kolonialitetit. Çka do të thotë ta shikosh Jugosllavinë socialiste “brenda dhe pa kolonialitet”, siç e shprehët në ligjëratën tuaj?

Mendoj se ishte Samir Amin, në veprën e tij për Afrikën e Jugut, ku foli për kolonializmin e brendshëm. Pra, e ke një shtet-komb të madh, një shtet-komb me aparteid, por gjithashtu ke marrëdhënie koloniale, sepse ke subjekte politike dhe ke objekte politike. Ke një grup njerëzish të racializuar dhe të klasifikuar mbi atë bazë, të cilët janë të përjashtuar nga pushteti politik, ekonomik dhe social.

Kjo mund të shtrihet, më duket mua, në Jugosllavinë socialiste. Mund ta shohësh se si mund të zhvillohej një lloj kolonializmi i brendshëm. E megjithatë, e ke të njëjtën Jugosllavi socialiste që luan një rol të rëndësishëm në një lëvizje dekoloniale, përmes akteve të solidaritetit me lëvizjet çlirimtare, por edhe përmes pjesëmarrjes së saj në Painkuadrim.

Pra, kjo është njëra nga kontradiktat kryesore të Lëvizjes së të Painkuadruarve.

Mua në fakt më interesojnë pikërisht kontradiktat, shpalosja e të gjitha këtyre kontradiktave të shumta, gjë që e bën të pamundur zhvillimin e një narrative të vetme për të gjitha këto gjëra. Kjo nuk ishte aspak temë e njohur kërkimore 10 vite më parë, por tani ka shumë njerëz, duke përfshirë studiues të rinj, të cilët kanë bërë doktoratë mbi këtë temë dhe po zhvillojnë karrierën e tyre akademike.

Edhe aktivistët janë tejet të interesuar për të. Pra, më duket se tani i është rritur rëndësia, me njerëz që studiojnë arkitekturë, art, muzikë dhe dijet popullore. Ekzistonte një grup agjencish të painkuadruara lajmesh. Pra, çka po ndodhte në gazetari? Çka po ndodhte në jetën e përditshme? Çka ndodhi gjatë shkëmbimeve të studentëve? Një numër i madh studentësh erdhën nga Jugu Global në Jugosllavi, por studentët jugosllavë nuk shkuan të studionin në Jug Global. Mëkat. Pra, drejtimi ka vërtet rëndësi.

Një nga konceptet qendrore të Lëvizjes së të Painkuadruarve ishte vetëvendosja. Në Kosovë aktualisht në pushtet është partia Lëvizja Vetëvendosje. A e keni përcjellë se si artikulohet koncepti i vetëvendosjes nga Vetëvendosje në Kosovë?

Fatkeqësisht, nuk e kam vizituar Kosovën që nga viti 2007. Në atë kohë, nuk më dukej se ka ndonjë shpresë se do të shfaqet një lloji i ri i forcës së majtë demokratike. Me siguri ishte aty, por unë nuk e pashë. S’është diçka që e përcjell shumë — dhe po, ndihem fajtor për këtë. Nëse më pyet për politikën serbe, maqedonase apo malazeze, vlen e njëjta, pjesërisht sepse jam vërtet i zemëruar nga dominimi i diskursit të grupeve të mendimit liberal të njerëzve që përqendrohen në rajon vetëm për sa i përket procesit të integrimit në Bashkimin Evropian. Kjo më duket jo vetëm tejet problematike, por edhe e mërzitshme.

Kur më në fund e mora vesh kuptimin e fjalës vetëvendosje në gjuhën shqipe dhe se vetëvendosja ishte një koncept kyç, disa do ta argumentonin koncepti kyç, në Lëvizjen e të Painkuadruarve, atëherë m’u duk sikur kjo ishte një lloj pyetjeje që dëshiroja ta shtroja. S’mund ta besoj se përzgjedhja e emrit të partisë ishte krejtësisht e paqëllimtë apo e pavetëdijshme ndaj Lëvizjes së të Painkuadruarve si mënyrë e ndërtimit të shtetit-komb në një kontekst transnacional.

Ky ishte edhe njëri nga konceptet më qendrore, por edhe më problematike në Jugosllavinë Socialiste, sepse edhe nëse do të kishte një koncesion nga hegjemonia serbe, që teorikisht të zbatohej për Republikat, ata do të thoshin se nuk vlen për ju të krahinave autonome dhe sidoqoftë​​ autonomia e Kosovës u shfuqizuaj. Kështu që të jemi të qartë për sa i përket dhunës që ndodhi.

Por mendoj se do të ishte mirë të punohej më shumë për rezonancën që Lëvizja e Painkuadrimit ka për brezat e ndryshëm të aktivistëve. Mendoj se Ibrahim Rugova ishte një internacionalist. Ai ishte jashtëzakonisht i interesuar për lëvizjet jashtë këtij rajoni dhe lëvizjet jashtë Evropës, megjithëse ishte shumë i interesuar edhe për strukturalizmin francez.

Pan-shqiptarizmi, a është aq i ndryshëm nga pan-afrikanizmi si mendim, orientim politiko-ideologjik? Pse të gjithë shqetësohen aq shumë për pan-shqiptarizmin, sikur të jetë gjëja më e tmerrshme në planet? Mendoj se kemi të bëjmë me një grumbull vërtet të ndërlikuar reagimesh emocionale, të cilat kanë të bëjnë me mitin e Evropës Perëndimore si strehë e demokracisë liberale dhe përparimit.

Në ligjëratë thatë se ekziston një tendencë e përdorimit të tepruar të termit dekolonial. A mund ta shtjelloni më shumë se çka nënkuptoni me këtë?

Pozicioni im rreth kësaj vazhdon të ndryshojë. Nuk dua ta refuzoj termin. Por nuk dua që ky term të bëhet i atillë që përfshin gjithçka. Nuk dua të bëhet shënjues i zbrazët, sepse mendoj që edhe neoliberalizmi është bërë një shënjues i zbrazët.

Kështu që, le ta mendojmë dekolonialitetin si një grup praktikash. Nëse po flasim për Lëvizjen e të Painkuadruarve, ka pasur afinitet me luftën çlirimtare antifashiste në Luftën e Dytë Botërore, e cila, e di, ishte ndryshe në Kosovë, por prapë ekzistonte. Nëse mendojmë për rezonancën e kësaj për atë moment (dhe fjalën moment e përdori qëllimshëm, sepse ishte më shumë se një moment, por ishte më pak se një epokë për sa i përket ardhjes te sovraniteti, ardhjes në pushtet të shteteve postkoloniale që i kanë ikur kolonializmit), mund të parashtrosh lloje të ndryshme pyetjesh.

Ka qenë një moment dhe një afinitet që ishte thellësisht produktiv, ndonëse në kontradiktë. Kishte lidhje të vërteta. Ishte një lidhje mes Titos dhe Presidentit Senegalez Senghor, aktivistes për të drejtat e grave Vida Tomšič dhe Sirimavo Bandaranaike nga Sri Lanka, lëvizjeve feministe, artistëve, punonjësve të kulturës, arkitektëve, studentëve. S’mund t’i fshijmë këto nga historia. Por as nuk mund të supozojmë se ishin automatikisht antiraciste. Ato lidhje ishin thellësisht kontradiktore dhe komplekse.

Trashëgimitë e socializmave në Ballkan janë komplekse dhe për shkak të kësaj, për një kohë të gjatë, ka qenë e vështirë të bësh politikë të majtë në rajon.

Jam duke shkruar diçka tani për të majtën kroate pas pavarësisë dhe po e kuptoj se në vitet e ’90-ta, nëse ishe i/e majtë, ose duhet të heshtje, ose të heshtnin, ose të margjinalizonin, ose e modifikoje politikën e majtë në kulturë dhe në aktivitet të OJQ-ve që përqendroheshin në të drejtat e njeriut, të drejtat e pakicave dhe të drejtat e personave LGBT. Por s’mund të thoshe vërtet se je i/e majtë. Më vonë kjo ndryshoi. Kishte njerëz që filluan ta rilexonin Marksin dhe të mbanin diskutime e seminare mbi Marksizmin.

Trashëgimia është e rëndësishme, por është po ashtu thikë me dy tehe, sepse sociologjia jugosllave nuk e trajtoi siç duhet klasën. Nuk u morën vërtet me ekonomi. E lexuan Marksin e hershëm dhe u pëlqente Marksi i hershëm, Marksin humanist — Marksin e teorisë së tjetërsimit dhe jo Marksin e fetishizmit të mallit dhe eksploatimit. Askush atëherë nuk i bënte ekonomisë jugosllave një kritikë neomarksiste.

Andaj kishte një problem real për tëmajtën e rishfaqur. Ku e kërkon ajo frymëzimin e saj? Mendoj se do ta argumentoj se çfarë e majta e rishfaqur filloi të shikojë ishin lloji i yjeve të majtizmit intelektual: David Harvey, Hardt dhe Negri dhe Slavoj Žižek. Jo pikënisja më premtuese, sipas mendimin tim.

Dhe në fakt ajo që është e rëndësishme për këtë rajon është të provojmë ta kuptojmë se si socializmi i tregut u bë më shumë treg sesa socializëm dhe Lidhja e Komunistëve të Jugosllavisë u bë thellësisht e burokratizuar, teknikiste dhe menaxherialiste. E megjithatë, kishte ende hapësira për disa organizime, por ato u mbyllën shpesh dhe shpejt. Natyrisht, vitet e ’80-ta ishin thjesht represive në Kosovë, kaotike kudo, me prezantimin e masave shtrënguese dhe neoliberalizmit. Dhe pastaj e dimë se çka ndodhi më pas.

Lufta në Ukrainë ka pasur ndikim të jashtëzakonshëm ekonomik në Evropë dhe në të gjithë botën. Çka duhet të na mësojnë krizat e ndërthurura globale aktuale për politikat sociale?

Nancy Fraser (filozofja akademike amerikane) ka shkruar për krizat e ndërthurura. Pra, e kemi ngrohjen globale, krizën ekologjike, krizën e kujdesit, veçanërisht në rajonin tonë, por edhe në Evropë e më gjerë. Një popullsi në plakje, që jeton më gjatë, por që nuk bën jetë më të shëndetshme. Pastaj kemi pandeminë dhe tani luftën në Ukrainë. Të gjitha këto përbëjnë një grumbull krizash, që në fakt e ka përforcuar pabarazinë globale dhe pabarazinë brenda vendeve.

Ato gjithashtu prezantuan një gjeopolitikë të re. Ndonëse Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian janë disi hegjemonike, ato s’janë plotësisht hegjemonike. Federata Ruse po shpalos një lloj humbjeje hegjemonie dhe për këtë arsye, është e angazhuar në një përpjekje të pafrytshme për ta rikrijuar një perandori, një feud, kush e di? E kemi Kinën duke luajtur një rol të rëndësishëm, si diplomatikisht, por edhe në aspektin e investimeve dhe iniciativës, “Belt and Road” e kështu me radhë.

Kështu që ke një grup kushtesh vërtet të komplikuara, të cilat kërkojnë një lloj të ri të politikës sociale transnacionale. Pra, nëse unë dhe ti lëvizim nga një vend në tjetrin, pse s’mund t’i marrim me vete të drejtat tona sociale? Pse nuk mund të kemi të drejta sociale që mund të barten? Pse të drejtat sociale duhet të bazohen në shtetësi? A mund të mendojmë jo vetëm për të ardhura bazë universale, por edhe për shërbime?

Një nga tragjeditë në Kosovë për mua është se edhe pse disa elemente të politikës sociale janë zhvilluar shumë mirë, shërbimet nuk janë zhvilluar. Nëse ka shërbime, janë vetëm për ata që mund t’i përballojnë ato. Për shërbime më universale ose duhet të presësh në radhë, ose duhet t’i përdorësh lidhjet. Ose standardet janë tepër të ulëta sepse shërbimet vetëm për të varfërit priren të jenë shërbime të dobëta.

Çka na ka mësuar pandemia është se duhet ta shikojmë nekropolitikën — ideja që nëse shëndeti është një burim i mangët, njerëzit e fuqishëm vendosin se kush jeton dhe kush vdes dhe më pas ka gjithmonë hierarki të ndërthurura. Këto kanë të bëjnë gjithashtu me moshën dhe me aftësinë e kufizuar. Për shembull, është mirë që fëmijët me aftësi të kufizuara të rënda, të cilët jetojnë në shtëpi me familjet e tyre në Kosovë, marrin një ndihmë financiare. Por nëse ato para nuk arrijnë të blejnë shërbime të mira, s’është asgjë tjetër veç, “na vjen shumë keq që ke një fëmijë me aftësi të kufizuara të rënda, ky është kompensimi”. Ky s’është shërbim. Kështu që do të dëshiroja ta shihja një rrjet shërbimesh sociale cilësore universale.

A i keni përcjellë politikat e fundit sociale të zbatuara në Kosovë që i synojnë veçanërisht gratë dhe fëmijët? Çka mendoni për këto masa?

Hera e parë që jam angazhuar me Kosovën ishte për politika sociale. Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar po punonte me Bankën Botërore për forcimin e Qendrave për Punë Sociale, duke u përpjekur ta mendonte se si duhet të dukeshin përfitimet sociale. Kështu që e ndoqa këtë fushë me shumë kujdes atëherë. Dhe, sigurisht, u tmerrova nga fakti që skema e pensioneve ishte punuar nga disa amerikanë dhe në të vërtetë ishte e krijuar asisoji që politikanët e zgjedhur nuk mund t’a ndryshonin për disa vite.

Kam përcjellur pak nga ajo që ka ndodhur më vonë dhe mendoj se ka masa shumë progresive. Më herët kam lobuar me UNICEF për skemat e përfitimit të fëmijëve në Kosovë dhe Shqipëri. Tani Kosova ka një lloj skeme të përfitimit për fëmijë kaq shumë vite më vonë, kështu që këto ndryshime janë vërtet të rëndësishme.

Në Jugosllavinë socialiste ekzistonte një program kujdesi racist për fëmijët. Në Maqedoni dhe mendoj se edhe në Kosovë. Mund të merrje shtesa vetëm për dy ose tre fëmijët e parë. Dhe e dimë se për çfarë bëhej fjalë, për perceptimin se shqiptarët kishin një përqindje të lartë nataliteti. Ironia është se njerëz si Vida Tomšič dhe disa të tjerë po bënin fushatë në Kombet e Bashkuara kundër një qasjeje malthusiane — se problemi i moszhvillimit është të pasurit tepër shumë fëmijë. Por a po ndërhynin në këtë debat brenda Jugosllavisë?

Mendoni se në Jugosllavinë socialiste ekzistonte një diskurs malthusian?

Po, mendoj se po. Dhe ata nuk e vërejtën. Dhe as që do të duhej të ishte eksplicite.

Kjo duket e lidhur me racializimin e etnisë shqiptare në Jugosllavi.

Po, sepse raca nuk është esencë. Racializimi është proces i ndërtimit të hierarkive të bazuara në cilësi të atribuara dhe nuk është se shqiptarët kanë lëkurë më të errët. Është fakti që ekziston ky kategorizim, i cili në thelb është i racializuar. Ky është grupi i argumenteve të Piro Rexhepit. Andaj ekzistonte kolonializmi i brendshëm. Kishte aparteid në Jugosllavi, edhe pse ndoshta kjo i bie të shkojmë shumë larg. Është vërtetë e rëndësishme se megjithatë përplasja mes dy versioneve të sllavizmit, atij kroat dhe atij serb, nuk u zgjidh kurrë në Jugosllavi, çështja e popujve josllavë, shqiptarë dhe rom, gjithashtu nuk u zgjidh kurrë.

Prandaj, ndëshkimi i një shtrese të ulët, krijimi i një shtrese të ulët, dëbimi sistematik i njerëzve nga vendet e punës në shërbimet publike, ishte vërtet problematik. Kjo është arsyeja pse unë mendoj se patjetër që ishte e racializuar.

Por duhet ta shikojmë zhvillimin e pabarabartë. Statistikat që paraqita tregojnë se Kosova ishte relativisht më keq deri në vitin 1989 sesa ishte në vitin 1949 në raport me pjesët e tjera të Jugosllavisë. Është dëshmi e dështimit të ndërtimit të një projekti zhvillimor modernizues jugosllav.

Cila mendoni se është trashëgimia dhe rëndësia e Lëvizjes së të Painkuadruarve për aktivizmin dhe internacionalizmin progresiv sot?

Si trup institucional, Lëvizja e të Painkuadruarve nuk ka asnjë rëndësi. Por si simbol i afinitetit dekolonial transnacional, si një internacionalizëm progresiv që nuk është eurocentrik, bëhet e rëndësishme. Mendoj se është mjaft e rëndësishme ideja e një rendi moral, një grupi vlerash që nuk sakrifikohen në altarin e realpolitikës. Po të mos kishte veto në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, po të kishim çarmatim të plotë bërthamor, po t’i kishim garantuar vërtet të drejtat për vetëvendosje të shteteve dhe popujve, mund të mos kishim qenë në lëmshin në të cilën ndodhemi tani.

Por sigurisht, kjo është utopike. Politika është gjithmonë realpolitikë. Por për mua, çka është interesante, edhe në atë moment të Jugosllavisë socialiste, duke mbrojtur interesat e veta, duke gjetur tregje të reja, duke gjetur solidaritet të vërtetë, kishte një gatishmëri dhe solidaritet për ta kuptuar se çfarë po ndodh në Afrikë, përtej stereotipeve të racializuara dhe raciste. Ishte një moment, nuk zgjati aq shumë, nuk ishte mjaftueshëm i thellë, nuk u shtri në përditshmërinë e njerëzve, ose nëse po, u fshi shumë shpejt.

Kam shkruar një artikull për Internacionalen Progresive, i cili argumenton se trashëgimia nuk gjendet në strukturën institucionale, por në disa nga kërkesat, diskurset dhe pretendimet që kanë të bëjnë me vetëvendosjen dhe zgjidhjen paqësore të konflikteve. Ato kanë të bëjnë me arsyen pse duhet t’i heqim qafe armët bërthamore, jo vetëm sepse nuk duam të shkatërrohemi, por sepse nëse i heqim qafe ato, do të kemi para për t’i shpenzuar në programe sociale. Mendoj se këto gjëra janë shumë të rëndësishme për internacionalizmin progresiv sot. Duhet të shkojmë përtej një bote bi-polare dhe kemi nevojë për solidaritet që shkon përtej Evropës.

Duhet të rilidhemi me internacionalizmin progresiv, ta marrim vërtetë seriozisht kolonializmin dhe neo-kolonializmin, si dhe të mendojmë për mësimet që mund të jenë të rëndësishme nga pjesë të tjera të botës përveç Evropës.

Ky artikull është redaktuar për gjatësi dhe qartësi. Intervista u zhvillua në gjuhën angleze.

Imazhi i ballinës: McGill-Queen’s University Press.

Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi vetëm e K2.0.

A jeni kurreshtarë ta dini se si financohet gazetaria që prodhojmë? Klikoni këtu për të mësuar më shumë.