Javën e kaluar, më 9 maj, u raportua për një aktvendim të 27 prillit 2023, ku Gjykata Komerciale ia kishte ndaluar kompanisë private Visametric që t’i detyrojë qytetarët që aplikojnë për vizë Schengen të paguajnë për t’i pranuar pasaportat përmes postës. Njëkohësisht, aktvendimi detyron Visametric që t’ua mundësojë aplikantëve të tërheqin pasaportën drejtpërdrejt në zyrat e Visametric. 

Visametric është kompani private, të cilën, prej shtatorit 2022, Ambasada Gjermane e ka kontraktuar për të procesuar aplikimet për viza. Padia ndaj kësaj kompanie ishte ngritur nga avokati Flamur Abdullahu, në nëntor të vitit të kaluar. 

Gjermania ishte ndër shtetet e fundit që iu bashkua shumë shteteve tjera të BE, të cilat, midis viteve 2013-2015, po ashtu kanë angazhuar kompani private për këto shërbime. Sot, TLScontact dhe VFS Global, procesojnë aplikimet për viza për shtete si Holanda, Belgjika, Austria, Franca, Zvicra, Kroacia, Sllovenia, Finlanda, Norvegjia e Suedia. 

Visametric, e cila operon në 11 shtete në botë, i ka detyruar qytetarët në Kosovë që të paguajnë 30 euro për postë, pa marrë parasysh se a u është dërguar pasaporta në lagjen e njëjtë me Visametric apo në ndonjë komunë më të largët të Kosovës. Nga 30 euro veç e veç kanë paguar edhe anëtarët e një familjeje, anipse pasaportat u ktheheshin në të njëjtën pliko, në të njëjtën adresë.

Për më shumë, krahasuar me vendet në të cilat operon Visametric, në Kosovë është kërkuar pagesa më e lartë për postë. Për shembull, në Azerbaijan, posta, si shërbim shtesë, kushton 10 euro, në Khazakistan e Kyrgystan nga 7 euro, në Turqi 6 euro e në Iran 9 euro, kurse në Rusi e Ukrainë, tarifa caktohet varësisht prej destinacionit. Shumica e këtyre shteteve kanë GDP për frymë më të madhe se Kosova. Ndërkohë, Kodi i Vizave, dokumenti që rregullon procedurat e aplikimit për viza për vendet anëtare të BE, thërret që këto shtete, përbrenda kornizës së bashkëpunimit vendor Schengen, të sigurohen që tarifa e shërbimit të adaptohet me rrethanat vendore. 

Hulumtimi i Kosovo 2.0, “Jemi në një geto të vërtetë”, i botuar në shkurt të këtij viti, përfshiu qytetarë, që treguan se si Visametric nuk ua kishte dhënë mundësinë të vendosnin vetë nëse donin ta pranojnë pasaportën me postë apo nëse donin ta merrnin vetë në Visametric. Përderisa në web-faqen e Visametric, dërgesa me postë renditej si shërbim shtesë, të intervistuarit thanë se web-faqja, në fakt, nuk ua mundësonte të mos zgjidhnin këtë shërbim. Po ashtu, ata thanë se, në qendrën e Visametric, u ishte dhënë një dokument, të cilin ishte dashur ta nënshkruanin, ku thuhej se aplikanti pajtohej që pasaporta t’i dërgohej me postë pavarësisht faktit që ata kanë shprehur se do të donin ta merrnin vetë. Sipas tyre, Visametric, përpos që u kërkonte 30 euro për postë, u jepte të nënshkruajnë një dokument ku thuhej se nuk e mbajnë përgjegjëse Visametric nëse pasaporta e tyre humbet nga shërbimi postar. 

Prej datës 27 prill 2023, aktvendimi i Gjykatës Komerciale e ndaloi edhe obligimin për nënshkrim të një dokumenti të këtillë.

Edhe Kodi i Vizave parasheh që shuma e obliguar për pagesë shërbimi për kompani nuk duhet të kalojë vlerën 40 euro. Visametric, kërkonte gjithsej 60 euro –– 30 për shërbim dhe 30 për postë, pra 20 euro më shumë nga sa lejon Kodi i Vizave. Këtë diskrepancë në pagesë e solli në pah edhe hulumtimi i K2.0 në shkurt.

Por, pavarësisht Kodit të Vizave, ngjarjet e fundit me Visametric tregojnë që detyrimi i aplikuesve për këtë pagesë të postës është në kundërshti me ligjet vendore, respektivisht Ligjin për Mbrojtje të Konsumatorit, të cilin Visametric, si operator ekonomik i regjistruar në Kosovë, është i obliguar ta respektojë. 

Si erdhi deri te vendimi i Komerciales?

Prej themelimit në shkurt 2022, Gjykata Komerciale gjykon të gjitha kontestet tregtare dhe konfiliktet administrative. K2.0 ka kërkuar dhe ka marrë nga kjo Gjykatë aktvendimet që lidhen me operatorin Visametric.

Sipas këtyre dokumenteve, (disa prej të cilave u bënë publike më 9 maj), në nëntor të vitit 2022, avokati Abdullahu kishte parashtruar padi dhe propozim për masë të përkohshme të sigurimit ndaj Visametric në Gjykatë Komerciale. Sipas Ligjit për Mbrojtjen e Konsumatorit, derisa të merret një vendim përfundimtar, Gjykata mund të lëshojë një masë të përkohshme duke urdhëruar ndërprerjen e veprimit, që shkel interesat kolektive të konsumatorëve. 

Në këtë propozim, kërkohej që Visametric t’i ndalohet detyrimi i aplikantëve për të paguar postën dhe t’ua mundësojë aplikantëve të tërheqin pasaportën vetë në zyrën e VisaMetric. Po ashtu, në të kërkohej që operatorit Visametric t’i ndalohet praktika e detyrimit të aplikantëve për të paguar 60 euro për shërbimet shtesë prime-time gjatë muajit dhjetor, i cili ua mundëson aplikantëve ta paraqesin aplikimin e tyre për vizë jashtë orarit normal të hapjes

Në fund të dhjetorit të vitit 2022, Dhomat e shkallës së parë të Gjykatës Komerciale, kishin aprovuar pjesërisht propozimin e avokatit Abdullahu. Si rrjedhojë, operatorit Visametric iu ndalua: detyrimi i aplikantëve për të pranuar pasaportat vetëm përmes postës, detyrimi për pagesë të shërbimit të postës, detyrimi i nënshkrimit të deklaratës rreth pranimit të pasaportës përmes postës, përfshirë formën online ku shërbimi postar është i selektuar automatikisht nga Visametric. Sipas këtij aktvendimi, Visametric detyrohej t’ua mundësonte aplikantëve të tërheqin pasaportën në Visametric. Ndërkohë propozimi për ndërprerjen e kërkimit të pagesës për shërbimin prime-time u refuzua.

Megjithatë, ky vendim fillimisht nuk hyri në fuqi pasi Visametric kishte kundërshtuar atë më 17 janar 2023. Pas këtij kundërshtimi, më 15 mars, Gjykata Komerciale kishte nxjerrë aktvendim përmes të cilit e riafirmoi masën e njëjtë të sigurimit si në aktvendimin e dhjetorit 2022. Visametric u ankua edhe ndaj aktvendimit të 15 marsit. Më 27 prill, Dhomat e Shkallës së Dytë të Gjykatës Komerciale, nxorën përfundimisht një aktvendim ku vërtetuan aktvendimin e 15 marsit dhe refuzuan si të pathemeltë ankesën e Visametric, që kundërshtonte masën e përkohshme. 

Si rezultat, prej 27 prillit 2023 aktvendimi u bë i prerë dhe nga kjo datë qytetarët më nuk mund të obligohen të paguajnë shërbimin e postës dhe kanë të drejtë që të zgjedhin vetë nëse pasaportën duan ta tërheqin në zyrë të Visametric apo ta marrin me postë. Gjykata Komerciale vlerësoi se është e drejtë diskrecionale e aplikuesit se si ta pranojë paraportën dhe se kjo nuk mund t’i imponohej nga një operator ekonomik. 

Për më shumë, gjatë gjithë kësaj kohe, edhe ankesat e qytetarëve tjerë ndaj Visametric ishin rritur. Po në ditën kur ishte marrë aktvendimi, më 27 prill 2023, Ministria e Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Tregtisë (MINT) në një njoftim për medie, tregoi se muajve të fundit ka pranuar një numër të madh ankesash nga konsumatorët për shërbimet dhe pagesat e realizuara në llogari të operatorit VisaMetric. Inspektorati i Tregut në këtë Ministri është institucioni përgjegjës për t’u siguruar për respektimin e Ligjit për Mbrojtjen e Konsumatorit dhe ligjeve tjera përbrenda kompetencave të këtij institucioni. 

MINT i ka treguar K2.0 se ankesat ndaj Visametric kanë filluar të parashtrohen në tetor 2022 dhe kanë vazhduar e janë shtuar përgjatë 2023 –– në vitin 2022 kanë qenë 4 ankesa, ndërsa në vitin 2023, 90 ankesa. Këto ankesa, sipas MINT lidhen kryesisht me pagesën e postës për secilin aplikues edhe pse kanë qenë familjar dhe pasaportat janë dërguar në të njëjtën adresë, mosrimbursimi për mosfunksionim të sistemit dhe mosrimbursimi për anulim të terminit. 

Gjatë inspektimeve, edhe Inspektorati i Tregut ka konstatuar shkelje në përmbajtjen e dokumentit, që u është ofruar për nënshkrim aplikuesve nga Visametric për mënyrën e pranimit/tërheqjes së pasaportës.

Teksa, sipas përgjigjeve për K2.0 më 2 maj 2023, (në atë kohë MINT nuk ka qenë në dijeni rreth aktvendimeve të Gjykatës Komerciale të përmendura më lart), MINT ka thënë se pas inspektimit dhe identifikimit të parregullsive, do ta nisë një procedurë kundërvajtëse në gjykatën kompetente ndaj Visametric.

MINT po ashtu ka konfirmuar se janë duke kërkuar nga operatori Visametric që të riimbursojë qytetarët, ankesat e të cilëve janë gjetur si të bazuara dhe se ka njoftuar përfaqësues të Ambasadës Gjermane, e cila autorizon këtë operator ekonomik, për gjetjet e inspektimeve.

Deri sot, Ambasada Gjermane, që ka kontraktuar Visametric, nuk është shprehur publikisht, as për çështjen e ankesave të pranuara nga MINT e as për aktvendimet e bëra publike më 9 maj. 

Kur K2.0 ngriti çështjen e pagesës së detyruar për dërgesë me postë disa muaj më parë, në përgjigjen e saj, Ambasada pati thënë që për shkak të kërkesës shumë të madhe në Kosovë, Zyra Federale Gjermane për Punë të Jashtme e ka aprovuar këtë praktikë. Kjo, sipas tyre, bëhet për të maksimizuar numrin e aplikacioneve të pranuara dhe procesuara dhe për të shmangur stërngarkimin e hapësirave të qendrës për viza.

Përgjegjësitë e institucioneve vendore

Më 18 prill 2023, Parlamenti Evropian vendosi përfundimisht pro liberalizimit të vizave për qytetarët e Kosovës. Ky vendim pritet të hyjë në fuqi me funksionalizimin e Sistemit Evropian të Informacionit dhe Autorizimit të Udhëtimit (ETIAS), sistem i kontrollit kufitar të BE –– apo në çdo rast, jo më vonë se deri më 1 janar 2024.Prej vitit 2014 deri në vitin 2021, shpenzimet e kosovarëve për aplikim për vizë arritën në 99 milionë euro për rreth 600,000 aplikime për viza, prej të cilave rreth 20% janë refuzuar.

Anipse çështja e liberalizmit të vizave është diskutuar, institucionet e Kosovës, ndër vite, nuk është që i kanë përmendur shkeljet, tashmë të evidentuara, me të cilat janë përballur qytetarët e Kosovës. 

Qytetarët e Kosovës gjatë këtyre viteve janë përballur me një proces të koklavitur, të shtrenjtë dhe të karakterizuar nga shkelje të njëpasnjëshme të Kodit të Vizave, të cilat K2.0 i ka evidentuar në hulumtimin e shkurtit 2023. Disa prej këtyre shkeljeve janë koha e pritjes për termin për aplikim për viza, e cila në vend se të jetë dy javë, siç e cakton Kodi i Vizave, ka qenë nga një deri në pesë muaj. 

Qytetarë, që u përkasin kategorive të liruara nga pagesa për vizë, kanë përfunduar shpesh duke paguar. Udhëtuesit e shpeshtë nuk kanë pasur qasje në lehtësira dhe sistemi i Kaskadës, që rregullon kohëzgjatjen e vizave nuk është respektuar. Të intervistuarit kanë shpërfaqur edhe brenga për mbrojtjen e të dhënave personale gjatë procesimit të aplikimeve të tyre. 

Sipas Donika Eminit, kandidate për doktoratë në politika dhe marrëdhënie ndërkombëtare në Universitetin Wesminster në Londër dhe hulumtuese e njohëse e çështjeve që lidhen me BE, garantimi i trajtimit të dinjitetshëm të qytetarëve do duhej të ishte adresuar nga Ministria e Punës së Jashtme në tri nivele: me ambasadat e shteteve të BE në Kosovë në nivel bilateral, me MPJ të vendeve anëtarëve të BE, si dhe me prezencën e BE në Kosove dhe Bruksel.

Emini përmend rastin e Bjellorusisë, e cila në vitin 2020 nënshkroi një marrëveshje me BE për lehtësim të aplikimit për viza për qytetarët e vet. Marrëveshja ka për qëllim t’ua lehtësojë qytetarëve të Bjellorusisë marrjen e vizave afatshkurtëra, ta bëjë më pak të kushtueshëm procesin duke shkurtuar kohën për marrjen e vendimit për lëshim të vizës, duke zvogëluar numrin e dokumenteve që disa kategori të udhëtarëve duhet ta dërgojnë në ambasadë dhe masa tjera në shërbim të qytetarëve. 

K2.0 ka pyetur Ministrinë e Punëve të Jashtme për angazhimin në këtë drejtim, por ata nuk janë përgjigjur. As Zyra e Kryeministrit të Kosovës, kryesuesja e Komisionit për Integrime Evropiane Rrezarta Krasniqi, zëvendëskryetarja e parë Fjolla Ujkani, zëvendëskryetari i dytë Fridon Lala nuk u janë përgjigjur pyetjeve të K2.0 lidhur me punën që ata kanë apo nuk kanë bërë për t’i adresuar shkeljet e për ta lehtësuar procesin e aplikimit për viza për qytetarët e Kosovës.

Imazhi i ballinës: K2.0

Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi vetëm e K2.0.

A jeni kurreshtarë ta dini se si financohet gazetaria që prodhojmë? Klikoni këtu për të mësuar më shumë.