Është atmosfera e zakonshme e para koncertit, në prapaskenë në Sloga, një klub në qendër të Sarajevës. Faris po i bie karrigës me shkopinjët e tij, Eso po e vendos në qafë zinxhirin e artë të nënës sime dhe po qesh, Bure po i vizaton vetullat teksa e shtrëngon kostumin e tij me ngjyrë të kuqe e të verdhë. Unë, me shami në kokë dhe me pallton prej gëzofit të ariut, që ishte e gjyshes sime, po e luaj në kontrabas hitin e vjetër turbo-folk të Sinan Sakić “Zaljubljen u tebe”, teksa Eric Gandini, regjisor dhe gazetar suedez, po më xhiron.

Përreth ka grupe të tjera që po përgatiten për performancat e tyre. Në ajër ka tension. Edhe pse koncerti nuk fillon edhe më shumë se një orë, salla tashmë është plot. Është ftohtë. Të gjithë jemi të uritur dhe të dobët, por një energji që veç zoti e di nga na vjen po na mban ngrohtë.

Ishim të rinj, të etur për jetë, të cilën, e përhimta e përgjakur e Sarajevës nën rrethim, ta ofron tepër pak. 

Fillimi i vitit 1994 nuk solli diçka më të mirë se viti i kaluar.

Drejt skenës

Grupi punk rock që e formuam në fund të viteve të ’80-ta, Sikter, pati performancën e parë gjatë luftës, në vitin 1993. Performanca u mbajt në klubin nëntokësor Kamerni Teatar 55. Koncerti zgjati aq sa pati benzinë për gjeneratorin. Në atë kohë, siç bënte vaki shumicën e kohës gjatë luftës, qyteti nuk kishte energji elektrike. Kishte aq pak benzinë saqë grupi që e organizoi gjithë koncertin nuk arriti të performonte në fund sepse s’patëm më energji elektrike.

Sikter është ikonë në Sarajevë, një grup punk rock që nuk u ndal së bëri muzikë as gjatë rrethimit. Fotografia: Arkivi personal i Nebojša Šerić Šoba.

Gjatë gjithë performancës, po shikoja një grup refugjatësh, njerëz që ikën nga lufta në qytetet e tyre dhe erdhën në Sarajevë, ku i vetmi strehim që arritën ta gjenin ishte brenda atij klubi. Ne bënim muzikë, ata, nën dritën e qiriut, gatuanin oriz në prapaskenë.

Zor ta besosh që ishte e mundur të mendoje për muzikë në ato momente. Megjithatë, nuk patëm zgjidhje tjetër. Kur je muzikant, artist, dëshiron të komunikosh qyshdo që mundesh dhe në çdo kohë.

Shkova në skenë për ta parë se si po ecnin gjërat dhe u habita kur pashë se sa të rinj ia kishin dalë të vinin edhe pse iu desh t’i shmangeshin zjarrit të mortajave dhe snajperëve që vinin prej kodrave përreth. Uria për një jetë normale mbizotëronte. Sa shumë njerëz ishin në gjendje ta rrezikonin jetën e tyre për vetëm dy orë të çfarëdo muzike.

Disa njerëz erdhën nga Dobrinja, njëra nga rrethinat e Sarajevës, duke i rënë në këmbë rrugës  me breshëri plumbash dhe gëzhoja mortajash vetëm për ta ndjekur një koncert. Gjithmonë e pyesja veten se si do t’ia shpjegoja këtë dikujt nga jashtë, si do të mund ta shprehja me fjalë një ditë kur të mbaronte lufta.

Grupet e para filluan të bëjnë muzikë. Përkrahësit e tyre kaluan te rreshti i parë për t’i brohoritur. Çdo grup kishte ekipin e vet të përkrahësve varësisht prej lagjes. Zërimi ishte i tmerrshëm. Altoparlantët nuk vyenin gjë. Por këto nuk kishin rëndësi. Kishte dritë, mund ta dëgjoje muzikën dhe në turmë ishte shumë ngrohtë.

Një turmë u krijua në dhomën e zhveshjes, sepse shumë njerëz hynin me zor për ta kapur ndonjë pije a  kanaçe me ushqim. Përpara çdo performance më kapnin emocionet. Ecja para, mbrapa, merrja frymë thellë, duke u përpjekur ta kontrolloja euforinë dhe të vija në vete, sepse pas koncertit duhej të kthehesha në realitetin e luftës.

Më në fund, na erdhi rendi. Ishim performuesit kryesorë, kështu që i ndalën dritat dhe turma filloi të brohoriste, duke mbajtur shkrepëset në ajër. Duke i goditur të dy bateritë e tij të basit, Faris filloi ta luante hyrjen e “Gudra“, një këngë që e bëmë brenda tre minutash gjatë një prej provave tona në bodrum e që u bë hit në Radio ZID, një stacion vendor.

Sapo filluan kitarat tona, dritat u kthyen dhe turma filloi të kërcente. Nuk më besohej që po performoja në një koncert ku njerëzit shtyhen me bërryla me njëri-tjetrin vetëm për të pasur një shans për të dëgjuar.

Drejt vijës së parë të frontit

Koncerti përfundoi rreth orës 21:00 për ta shmangur orën policore që fillonte në ora 22:00. Prapaskena ishte plot njerëz. Të gjithë të buzëqeshur e plot hare, por unë nuk kisha kohë t’u bashkohesha. Nxitova për në shtëpi — jetoja 10 minuta larg Sloga — sepse më duhej të shkoja në vijën e parë të frontit më vonë atë natë.

Sapo u ktheva në shtëpi, ku më prisnin prindërit dhe gjyshja, shpejt i hoqa rrobat shumëngjyrëshe dhe vesha e uniformën. Nëna ma bëri gati një copë bukë thatë. Para se të largohesha, secili më dha shumë përqafime dhe puthje. Të gjithë e kuptonim peshën e rrugëtimit për në vijën e parë të frontit.

Šoba dhe shumë nga miqtë e tij nuk e kishin imagjinuar kurrë se do të bëheshin ushtarë dhe se do ta përjetonin njërin nga rrethimet më të gjata në historinë moderne. Foto: Arkivi personal i Nebojša Šerić Šoba.

Midis territ dhe smogut, arrita në barakën e improvizuar ku ishte e vendosur njësia ime.

Jashtë bazës, u mbajt një evidentim i shpejtë dhe para se të hipnim në kamionin që duhej të na çonte në vijën e mbrojtjes së qytetit, na dhanë disa “Malyutka” për t’i çuar te djemtë tanë të raketave. Automjeti i kohës socialiste shkundej në rrugën e errët me gunga. Shpejt, u larguam nga rruga kryesore për në një rrugë rurale me dhe. Ishte errët si korbi.

Shoferi ynë mezi shihte përpara tij. Shihte vetëm atë që e ndriçonte hëna. Ishte pika e natës. Teksa iu afruam një fshati, shoferi nuk mund të shihte më asgjë, prandaj i ndezi dritat.

Me dritat ndezur, ia dolëm të ecnim më pak se 100 metra përpara se të na godiste një shpërthim i fuqishëm. Shpërtheu vetëm 10 metra apo më shumë përpara kamionit. Bërtita.

Të gjithë filluam të bënim panik. Midis konfuzionit, dikush ma hodhi një raketë të rëndë në këmbë. Timen e hodha larg meje dhe kërceva nga kamioni. Në atë moment, një tjetër bombë kaloi përmbi kamion, në kodër. Ai shpërthim na hodhi në tokë, duke na gjuajtur me copa dheu dhe gurë. Filluam të vraponim drejt një garazhi pranë shtëpisë përballë nesh. Në atë moment, një bombë tjetër ra në baltë rreth 10 metra larg, por ajo nuk shpërtheu. Patëm fat.

Disa bomba të tjera ranë derisa ne ishim të shtrirë në dyshemenë e garazhit dhe e preknim veten për të kontrolluar nëse ishim të plagosur.

Gjithçka pushoi pas pak. Meqenëse blloku i motorit të kamionit u godit nga mbetjet e bombës, na u desh që udhën e mbetur për në vijën e frontit ta bënim në këmbë.

Midis dy botëve

Teksa ecja, qull dhe i rraskapitur, përpiqesha ta shikoja hapin tim në terrin e plotë. Po e përsëritja koncertin në mendjen time.

Ishte vërtet i mrekullueshëm. Ndoshta një nga ngjarjet më të mira në të cilat kam marrë pjesë.

Ëndrrat dhe jeta reale ndërthureshin me realitetin brutal të vendit dhe kohës ku ndodhesha. Si arrita të mësohesha me këtë lloj jetese? A do të ishte ky “normaliteti” impërgjithmonë?

A do të jetoj për ta parë koncertin e radhës?

Më në fund erdhëm në një shtëpi jo shumë larg vijës së frontit, ku duhej të prisnim për ndërrimin e ri. Një vajzë që m’u duk si fort e bukur nën dritën e një qiriu, po shpërndante sanduiçe me gjalpë. Mendova me vete se sa e mbresëlënëse do të ishte nëse ajo do të kishte qenë në koncert më herët, do të kisha pasur arsye për të biseduar me të. Megjithatë, na urdhëruan të vazhdojmë.

Po lëviznim midis shtëpive të shkatërruara, duke u siguruar që të mos shkelnim copa xhami — kërcitja e tyre mund të dëgjohej nga larg. Dikur, arritëm në një vend ku ishte varrosur një top gjerman i Luftës së Dytë Botërore; ishte një pjesë e muzeut që shërbeu më shumë si një ngritje e moralit sesa si një instrument lufte. Hymë në bodrumin e një shtëpie, e cila ishte kthyer në një copë djathi zviceran nga plumbat e armëve që shpojnë hekurin. Po ngrinim nga të ftohtit, kështu që ndezëm një zjarr të vogël dhe u ngulfatëm prej tymit. 

Për një moment, e imagjinoj veten përsëri në skenë, në tymin, mjegullën dhe turbullirën e rock and roll-it. Po e hedhi dridhësen e kitares në audiencë, teksa sutjenat po hidheshin drejt meje. Dhe më pas zhurma e armëve, granatave dhe bombave ndërpreu gjithçka.

Diku lart, shumë sipër nesh, avionët e NATO-s linin gjurmë nëpër qiell. Secili pilot kishte mundësinë të shkonte dhe të pinte kafe në bazën e tij në Aviano, në Itali brenda pak minutash, apo të hante mëngjes në Venedik, ditën tjetër.

E unë? A thua, ku do më gjente e nesërmja?

Shënim i redaktorit: Rrethimi i Sarajevës filloi në javën e parë të prillit të vitit 1992 dhe zgjati deri në shkurt të vitit 1996. Gjatë kësaj kohe, më shumë se 10,000 njerëz u vranë. Sarajeva ishte shkëputur nga pjesa tjetër e botës dhe njerëzit që jetonin në qytetin e rrethuar nuk kishin energji elektrike dhe ujë. Me qasje të kufizuar në ushqim, qytetarët e Sarajevës vareshin nga ndihmat humanitare. Megjithatë, jeta nuk ndaloi dhe njerëzit që jetonin në Sarajevë bënin rezistencë në çfarëdo forme që mundeshin. Si njëra nga kujtimet kryesore të kohës së paqes, muzika dhe kultura ishin të rëndësishme për mbijetesën e shumë njerëzve po aq sa ushqimi dhe uji.

Imazhi i ballinës: Arkivi personal i Nebojša Šerić Šoba.