“Nuk jam kundër policisë, por ata po i mbrojnë hajnat”, tha E.G., 15 vjeçar nga Peja.

Si shumë tjerë të moshës së tij, pasditën e së shtunës ai e kaloi duke luajtur “kile” me forcën policore të Prishtinës. E.G. tha për Kosovo 2.0 se si shumë prej atyre tjerëve, ai kishte hedhur gurë. Dhe nuk ishte hera e parë që po e bënë këtë, tha ai.

Duke shikuar me nervozizëm prapa shpinës së tij – përpjekja e parë për intervistë u ndërpre nga një sulje policore që i largoi E.G. dhe të rinjtë tjerë me vrap – ai shpjegoj se si kishte udhëtuar në Prishtinë për disa protesta kundër qeverisë në muajt e fundit.

Në shumë prej tyre ai është angazhuar në mosbindje të dhunshme: “Kur të fillojnë tjerët të hedhin [gurë], edhe unë e bëjë të njejtën gjë”, tha ai. “Nëse nuk hedh askush, nuk hedhi as unë. Por kur tjerët e bëjnë, e bëj edhë unë”.

E.G. gjithashtu pohoi se kishte ndihmuar me kalljen e kontejnerëve të bërllogut; shumë të rinj tjerë hodhën bomba të benzinës drejt policëve. Më herët gjatë ditës, dy policë u djegën nga bombat me benzinë. Shumica e atyre të përfshirë në dhunë më vonë gjatë ditës u duk se ishin adoleshentë, por dhuna e më hershme, që ishte më e koordinuar, u krye prej burrave në moshat 20 deri në 40 vjet.

“Tani ndoshta politikanët do të mbushen mend”, tha E.G., kur e pyetëm se çfarë shpresonte që të arrinte me dhunë, “Mendoj se do të ketë efekt, njëlloj sikur protestat për qenin e Serbisë që i quajti nënat e Gjakovës ‘egërsira’.”

Ai po i referohej protestave të janarit të vitit 2015 që çuan deri te shkarkimi i Aleksandar Jablanovic, ministër serb nga Kosova që po shërbente si pjesë e qeverisë aktuale. Ai ngjalli inatin e shumë shqiptarëve të Kosovës kur bëri vërejtje nënçmuese për protestuesit në qytetin e Gjakovës.

E.G. tha se prindërit e tij nuk ishin të vetëdijshëm se ai kishte ardhur në Prishtinë për t’iu bashkuar protestës së thirrur nga opozita parlamentare. Ai i tha Kosovo 2.0 se udhëton në Prishtinë i pavarur nga ndonjë grup ose parti politike dhe i këshillon shokët e tij që të mos marrin pjesë së bashku me të, “pasi që mund të lëndohen ose rrahen nga policia”.

Vlerësimet dallojnë shumë për numrin e njerëzve që morrën pjesë në protestën e së shtunës, më e madhja në Prishtinë prej 1990-ave. Të gjithë 600 metrat e Sheshit Nëna Terezë ishin të mbushura me njerëz. Shumica e këtyre mijëra njerëzve nuk u angazhuan në çfarëdo forme të dhunës.

Zëdhënësi i policisë Baki Kelani tha në një konferencë për shtyp se kolegët e tij i kishin numëruar 8,000 njerëz. Në një deklaratë atë ditë, partia opozitare Vetëvendosje thanë se besonin që 100,000 njerëz iu kishin përgjigjur thirrjes së opozitës për të dalur në rrugë. Një shifër tjetër që tërhoqi vëmendje ishte ajo që u kalkulua “përafërsisht” nga gjeometricienti amator Levent Kasemi, 42,805.

Turma paraqiti spektër të plotë të demografisë së shqiptarëve të Kosovës, të ri e të vjetër, gra, burra e fëmijë, që nuk mund të thuhet për protestat e mëparshme, që kryesisht tërhoqën aktivistë të rregullt partiak. Protesta u mbajt në kontekstin e papunësisë masive, korrupsionit të përhapur, ekonomisë stagnante dhe një popullsie të bllokuar prej kërkesave më të rrepta të vizave për udhëtim jashtë vendit, në krahasim me tërë rajonin. Shumë prej atyre që ishin të pranishëm mbajtën pankarta në të cilat shkruhej thjeshtë “dorëheqje”.

Dorëheqja e qeverisë tani është pjesë kryesore e lëvizjes protestuese që nisi para disa muajve si shprehje e pakënaqësisë me marrëveshjet e nënshkruara nga qeveria me homologët e tyre në Beograd dhe Pedgoricë. E para do të themelonte një Asociacion gjysëm-autonom të Komunave me Shumicë Serbe (që shpeshherë quhet “Zajednica”, fjala serbe për komunitet) brenda Kosovës, ndërsa e dyta cakton kufijtë me Malin e Zi.

Opozita i sheh të dy marrëveshjet si jokushtetuese. Kur u pyet Gjykata Kushtetuese, ajo vendosi që disa elemente të caktuara të marrëveshjes “Zajednica” do ta shkelnin Kushtetutën po të miratoheshin në formën aktuale, por edhe se duhet të ndiqet sidoqoftë. Një peticion që qarkulloi vitin e kaluar dhe që bëri thirrje për revokimin e të dy marrëveshjeve u nënshkrua prej më shumë se 200,000 njerëzve, më shumë se një e dhjeta e popullsisë së Kosovës.

Kur qeveria e bëri të qartë vendimin e vet për të vazhduar me marrëveshjet, opozita veproi për të parandaluar miratimin e tyre në ligje. Me muaj tani, deputetët e opozitës kanë penguar seanca parlamentare me gaz lotsjellës, duke shkaktuar arrestimin e trembëdhjetë prej atyre që gjoja ishin përgjegjës. Arrestimi i themeluesit të Vetëvendosje, Albin Kurti, ishte kulmi i një bastisjeje të stilit SëAT në selinë e partisë së tij, që u shënua me shqetësime nga ana e organizatës së të drejtave të njeriut, Amnesty International.

Vendosmëria e qeverisë për t’i respektuar marrëveshjet me Serbinë dhe Malin e Zi është lëvduar gjerësisht nga komuniteti ndërkombëtar, që luajti rol kyç në negociatat e tyre. Edhe qeveria, edhe ambasadat e huaja, nxituan që t’i dënojnë protestat e së shtunës si “jodemokratike”.

Një deklaratë e dhënë nga qeveria të shtunën në mbrëmje denoncoi opozitën si “dështakët e pashpresë të të gjitha zgjedhjeve në Kosovë” që tani po përpiqen t’i “përmbushin ambicjet e tyre politike duke djegur institucionet legjitime dhe duke bërë që vendi të përulet në krim e anarki”.

“Krim dhe anarki” ishte referim ndaj grupit të protestuesve që u angazhuan në mosbindje të dhunshme, duke përfshirë hedhje të fishekzjarreve, gurëve dhe bombave të benzinës, disa prej të cilave bënë që ndërtesa e qeverisë të merr zjarr për një kohë të shkurtër.

Kosovo 2.0 u takua me policin e trafikut Arben Haradinaj në një veturë të ambulancës përballë Katedralës Nëna Terezë. Paramedikët po ia lidhnin dorën me fashë deri sa ai po na tregonte se si shtatë a tetë burra kah 20 e diçka vjet e sulmuan atë. Ai tha se e goditën disa herë me boksa, duke e bërë që të rrëzohet në tokë, dhe kështu e lëndoi kokën dhe dorën e majtë.

Në bisedë me Kosovo 2.0, zëdhënësi i Vetëvendosje Frashër Krasniqi në mënyrë eksplicite mohoi se partia e tij mbanë përgjegjësi për dhunën gjatë asaj dite. “Ne shkuam aty për të protestuar paqësisht dhe u larguam kur përfunduan fjalimet [e liderëve të partive opozitare]”, tha ai.

Deklarata e qeverisë i shpërfilli mohimet e tilla duke thënë se ishin “vetëm për paraqitje”. Pastaj në të u ofrua “mirënjohje e thellë” për qytetarët që nuk dolën në rrugë.

Duke u bërë jehonë deklaratave të tri anëtarëve të bllokut opozitar, Krasniqi e përshkroi dhunën e së shtunës si “rezultat i këmbënguljes së qeverisë për të vazhduar me marrëveshjet e tyre jokushtetuese”.

I bllokuar në një cul-de-sac ku policia po hidhte gaz lotsjellës nga njëra anë dhe të rinjtë po hidhnin gurë nga tjetra, një gazetarit të Kosovo 2.0 iu ofrua strehim në një apartament nga një familje e qytetarëve të mirënjohur nga deklarata e qeverisë. Aty brenda, diku tetë anëtarë të familjes ishin të mbledhur në dhomë të ditës, duke shikuar në TV se si po shpaloseshin ngjarjet jashtë dritareve të tyre. Gazetarin e drejtoi një grua deri te një dritare e dhomës së gjumit nga ku shihej Bulevardi Nëna Terezë. Ajo hapi dritaren dhe era e thartë e gazit lotsjellës me shpejtësi u fut në dhomë. “Shumë e keqe”, tha ajo, “Shumë e keqe, por protesta e mirë”.

Më vonë gjatë ditës, gjatë përleshjeve në mes të policisë dhe të rinjve në lagjen Ulpiana, një grua e pyeti një gazetare tjetër të Kosovo 2.0, “Pse nuk shkojnë [policët] në Mitrovicë?” Ajo shprehi drojën e saj në lidhje me numrin e fëmijëve që ishin të përfshirë në përleshje.

Mitrovica siç e dini është e ndarë etnikisht, me gjysmën në jug që banohet kryesisht prej shqiptarëve. Popullsia në Mitrovicën veriore është kryesisht serbe, dhe shumë prej tyre mohojnë legjitimitetin e qeverisë në Prishtinë. Sipas hulumtimeve te kryera nga OJQ Aktiv, 43 përqind të serbëve të Kosovës nuk mbështesin pjesëmarrjen e serbëve në institucione të Kosovës.

Manifestimi i këtyre qëndrimeve shpesh e ka bërë veriun e Kosovës të vështirë për policinë. Me 18 nëntor, 2015, Ministri i Financave Avdullah Hoti u bllokua nga serbët e Kosovës gjatë një përpjekjeje për vizitë në kufirin verior të Kosovës me Serbinë. Sipas raporteve të mediave, policia e Kosovës nuk ishte e përgatitur për ta hapur rrugën, duke e detyruar ministrin që ta anulojë udhëtimin e tij.

Një 15-vjeçar tjetër nga Prishtina i tha Kosovo 2.0 se po protestonte “kundër hajnisë, për ta rrëzusar qeverinë. Dhe Zajednica nuk do të kalojë, sepse ata janë serbë dhe ne jemi shqiptarë dhe ne nuk i duam ata sepse kanë bërë gjëra të këqija këty”.

Marrëveshjet e “Zajednicës” dhe demarkacionit shihen prej shumë kosovarëve si të fundit në një vazhdimësi të dështimeve të perceptuara të qeverisë së tyre, në mbrojtjen e sovranitetit të Kosovës. Beogradi nuk është i gatshëm ta njeh pavarësinë e Kosovës e as ta njeh atë që në Kosovë shihet si përgjegjësi e tyre për barbarizmat e kryera gjatë 1990-ave. Këto dy çështje janë të mbushura me emocione e histori për shqiptarët e Kosovës. Ata që kundërshtojnë “Zajednicën” e interpretojnë atë si dhënie hua e legjitimitetit për ndërhyrjen e Beogradit në çështjet e brendshme shtetërore, dhe kështu e shohin si shkelje të sovranitetit.

E.G., 15-vjeçari nga Peja, ndoshta e përmbledhi këtë ndjenjë më së miri kur tha “Unë dal për këtë dhe që ata po ua japin serbëve, sikur në Mitrovicë”.

Pak pas perëndimit të diellit, rendi iu kthye qytetit dhe pastruesit e rrugëve filluan detyrën e tyre të pastrimit të copërave të mbetura, shumë prej të cilave ishin bërë qull nga topat e ujit të policisë më herët gjatë ditës. Një qetësi e zymtë mbretëronte në qytet. Kafiqat ishin gjysmë të shkretë, dhe në mungesë të personave që zakonisht dalin të shtuneve, mund të dëgjoheshin vetëm sorrat në Prishtinë.K

Raportime shtesë nga Eraldin Fazliu dhe Jack Butcher.

Fotografitë: Atdhe Mulla, Eraldin Fazliu dhe Jack Davies.