Në vitin 2012, Hamed Abboud e kishe botuar përmbledhjen e tij të parë me poezi të titulluar: “Shiu i resë së parë”. Ishte ky kulmi i karrierës së tij prej shkrimtari, që kishte filluar në moshën e adoleshencës, me paraqitjet në mbrëmje leximesh në Siri e Egjipt dhe me botime të rregullta të shkrimeve të tij në krejt Lindjen e Mesme.

Megjithatë, si shumë sirianë të tjerë, Abboud-it iu desh ta ndërmerrte një rrugëtim të gjatë i cili e këputi çdo element të jetës së tij, duke përfshirë edhe karrierën. Pas reagimit të dhunshëm të qeverisë ndaj protestave paqësore, ai u largua nga shtëpia në vitin 2012, duke udhëtuar si refugjat nëpër Egjipt, Dubai dhe Turqi, para se të vendosej në Austri në vitin 2014. Ishte kjo një përvojë e cila ia transformoi edhe mënyren e të shkruarit, që vazhdoi në shtëpinë e tij të re krahas angazhimit social me shoqatën “Together in Oberschützen” (Së bashku në Oberschützen).

Abboud erdhi për disa ditë në Prishtinë, si mysafir i Festivalit Ndërkombëtar të Letërsisë – POLIP. Gjatë diskutimit në panel me titull “Letërsia në kohën e ekzilit, diasporës dhe zhvendosjes” që u zhvillua të dielen (14 maj), ai shpjegoi se si përvoja e tij ndikoi në qasjen e tij ndaj të shkruarit, nga fokusi i çështjeve të cilët ai në mënyrë retrospektive i sheh si “të vetëabsorbuara” drejt të shkruarit me një qëllim më të theksuar social.

Për disa vjet me radhë, ai ka folur në shumë ngjarje letrare anembanë Europës, por theksoi se si përvojat e ngjajshme të shumë kosovarëve të cilët vetë kanë qenë refugjatë e ka bërë qëndrimin e tij në Prishtinë më ndryshe se në vendet tjera në të cilat ka qenë më parë; më shumë si një “shkëmbim” kolektiv i përvojave dhe më pak nevojë për të “shpjeguar”.

Fotografia: Jetmir Idrizi.

Duke folur për përvojën e tij me të arritur për herë të parë në Europën Perëndimore si refugjat, ai vuri në pah se pamundësia për të folur gjermanisht në fillim ishte një barrierë izoluese. Duke mos qenë në gjendje të zhvillonte bisedë me popullsinë lokale në fshatin ku ishte vendosur, ai nisi t’i shkëmbente mendimet dhe idetë me qentë e këtij fshati. “Ata ishin ndër qentë më intelektualë në krejt Europën”, bënte shaka ai, me po atë sarkazëm të cilën e shpërfaqë me punën e tij.

K2.0 pati rastin të takohej me të dhe ta pyeste për jetën në Siri, për atë që ai shpreson të arrijë përmes shkrimeve të tij dhe për përvojën e tij si refugjat sirian në Europë.

K2.0: Hamed, së pari dëshiroj të ju pyes për jetën në të kaluarën, për familjen tuaj, çka bënin ata, sa vëllezër dhe motra jeni, e kështu me radhë. Po ju pyes sepse, nganjëherë duket se harrohet se njerëzit nuk lindin refugjatë, se deri vonë ata kishin jetë normale; shkolla, punë, poetë të preferuar e programe televizive.

Hamed Abboud: Faleminderit për pyetjen. Është e vërtetë. Krejt kohën më duhet t’ua përshkruaj jetën time miqve të mi në vendet gjermanishtfolëse; se nëna dhe babai im janë njerëz të arsimuar dhe se unë vij nga një familje punëtore.

Babai im është mësues i matematikës. Në fund të viteve ’90 ai e hapi një furrë të madhe, e cila u bombardua gjatë luftës. Nëna ime është mësuese e gjuhës angleze. Unë kam dy vëllezër dhe një motër. Vëllau i madh është arkitekt, ndërsa tjetri është student i juridikut. Unë jam më i vogli, student i telekomunikacionit dhe inxhinierisë. Motra ime është studente e farmacisë.

Mendoj se pas valës së hatashme të refugjatëve në Europë, secili refugjat përpiqet të theksojë se nga vjen dhe me çka merrej përpara. Për fat të keq, nganjëherë kjo vjen si tronditje për komunitetin europian, të cilët kryesisht na imagjinojnë si njerëz të varfër e të paarsimuar. Por me kohë më duket se gjërat po lëvizin dhe disa njerëz po e kuptojnë se si ka qenë jeta në Siri para lufte.

E shoh se poezia nuk ishte fokusi juaj primar në moshën më të hershme. Megjithatë, kush sipas jush ka pasur ndikim në shkrime dhe në poezinë tuaj? Kush ju ka frymëzuar më së shumti? Kur keni filluar të shkruani, dhe cilat ishin temat të cilat i shtjellonit para lufte, apo poezia juaj e ka arritur pjekurinë pas lufte?

Kam filluar të shkruaj në fillim të vitit 2004 dhe përmbledhja e parë me poezi u botua në vitin 2012. Pra, i dhashë vetes kohë ta zbuloja gjuhën time; ta provoja dhe ta përjetoja gjuhën arabe dhe thellësinë e bukurinë e saj. Shkruaja poezi nga dëshira për të krijuar shkrim, të cilit lexuesi mund t’i kthehej më shumë se një herë, dhe të zbulonte aspekte tjera sa herë që kthehej.

Unë nuk vija nga një familje letrare, prandaj shkrimi ishte diçka që më duhej ta zhvilloja vetë. Po kështu, unë nuk u rrita në një shtëpi ku secili lexon romane dhe poezi, prandaj edhe këtë aspekt m’u desh ta eksploroja vetë.

A është poezia juaj e ndikuar nga përvojat tuaja? Për çka shkruani? Kam lexuar se poezia juaj shpesh ka narracion të stilit sarkastik, dhe merret me persekutime e ikje. A ka ardhur poezia si përgjigje e natyrshme ndaj personalitetit tuaj artistik, apo si një protestë artistike për ta përshkruar vuajtjen tuaj dhe vuajtjen e popullit tuaj?

Shkrimet e mia mund t’i ndajë në dy periudha, para dhe pas luftës. Para lufte, kam shkruar poezi për dashurinë, jetën dhe filozofinë. Pas lufte, fillova me narrativën dhe në atë moment botëkupimi im po ndryshonte, dhe përnjëherë nisa ta përdorja narrativën sarkastike.

Mendoj se poezia nuk mjaftonte për ta shprehur atë nëpër të cilën po kalonim. Shkrimi në përgjithësi ishte diçka e natyrshme për mua, dhe ishte i pranishëm gati në çdo detaj të jetës sime para lufte. Por kalimi në sarkazëm ndodhi pas lufte. Kjo ishte përgjigjia; për t’i nidhmuar protestës dhe për t’u ballafaquar me realitetin. Gjithmonë kam thënë viteve të fundit se vetëm dëshiroja që miqtë e mi të qeshnin në lidhje me situatën, dhe t’u jepja arsye që të shpërqëndroheshin sadopak.

Besoni se mund t’i ndryshoni perceptimet me poezinë tuaj? Nëse po, çka saktësisht shpresoni të ndryshoni?

Kjo është pyetje shumë thelbësore. I gjithë funksioni i letërsisë për mua ka ndryshuar. Tani ajo është mënyrë për t’i thyer kufijtë ndërmjet dy kulturave të ndryshme. Kam hequr dot nga procesi i të shkruarit duke u nisur nga personalja, dhe përfundova duke shkruar për interesin kolektiv. Është ky një transformim i vështirë por saherë që ia dal ta shkruaj një tekst ku e përfshij veten dhe të tjerët, e kam përshtypjen se po arrij ta ndryshojë një pjesë të vogël të perceptimeve të të tjerëve.

Kosova dhe Siria kanë disa ngjashmëri, dhe të dy vendet kanë vuajtur nga lufta dhe përndjekjet.  Si ndiheni që jeni ftuar të vini dhe të lexoni poezi këtu?

Jam njëmend i lumtur që do të lexoj në Prishtinë. Mendoj se nuk do të jetë një lexim tipik sepse, siç thatë ju, ngjashmëritë mund t’i nidhmojnë publikut ta kuptojë llojin e dhembjes, sarkazmës, shpresës dhe kuptimeve poetike që dalin nga tekstet. Mendoj se përvoja do të jetë ndryshe, mu për shkak të ngjashmërive ndërmjet sirianëve dhe kosovarëve.

Është sikur dallimi kur dhembjen tënde ia shpjegon dikujt që nuk e njeh atë dhembje, dhe në anën tjetër, kur dhimbjen tënde e ndan dhe e ngushëllon njëri-tjetrin me shpesën se gjithçka do të jetë mirë. Mendoj se ky do të jetë dallimi ndërmjet leximit diku tjetër dhe leximit në Prishtinë, pra shkëmbimi dhe ngushëllimi.

Fotografia: Jetmir Idrizi.

Përveç poezisë, ju gjithashtu jeni aktivist. U keni ndihmuar sirianëve të mësojnë gjermanisht, përveç aktiviteteve tjera sociale. A mund të na tregoni për punën tuaj, dhe pse keni zgjedhur të jeni aq aktiv në këtë drejtim?

Kjo është një përgjegjësi. Si përgjegjësia që letërsia duhet të shprehë zëra të njerëzve të saj, ashtu edhe shkrimtarët duhet të jenë pjesë aktive e saj. Unë e bëj këtë sepse mundem dhe sepse të tjerët nuk munden. Unë e mësova gjermanishten, dhe unë ndërmjetësoj midis austriakëve dhe refugjatëve për të krijuar mirëkuptim ndërmjet tyre. Unë jam president i një organizate të vogël sociale dhe pjesëtar i një organizate tjetër në një qytet tjetër.

Mendoj se ky është po i njëjti zbulim të cilin e gjeta në rrugëtimin tim; duke ikur për në Austri. Unë i kam shkathtësitë për të bërë ndryshime të vogla aty-këtu dhe kjo është e pakta që mund të bëj. E di se sa i vështirë është procesi i integrimit në një shoqëri të re, prandaj po përpiqem të jem pjesë e dobishme e këtij procesi.

Mendoni se gjuha, shkëmbimi i poezive dhe rrëfimeve, vërtetë mund të ndryshojë mënyrën se si njerëzit e shohin njëri-tjetrin? Nëse dikush e lexon poezinë tuaj, mendoni se ai person do të ketë më shumë dhembshuri ndaj vuajtjeve të sirianëve?

Jam i sigurtë se njerëzit kanë dhembshuri pasi i shohin lajmet, por ky nuk është qëllimi im.  Po përpiqem ta përçoj kulturën time; t’i theksoj ngjashmëritë dhe dallimet. Përmes rrëfimeve unë po i jap një fytyrë, një emër dhe një personalitet katastrofës e cila po ndodh. Dhembshuria dhe simpatia nuk mjaftojnë. Mirëkuptimi është më i rëndësishëm, dhe ai do të jetë bazë e bashkëjetesës, dhe e të mos qenit i izoluar nga të tjerët.

Ka shumë frikë, paragjykime, dhe urrejtje ndaj refugjatëve në mbarë Europën dhe në krejt botën. Cila është porosia juaj?

Secili ka frikë nga e panjohura, dhe te krizat e refugjatëve frika e të huajve është shumë e madhe. Porosia ime do të ishte të thyhej kjo frikë, dhe të bëhej një hap më afër refugjatëve. Përpiquni të jeni të afërt me këta njerëz. E di nga përvoja ime se njerëzit do të befasohen.K

Foto kryesore: Jetmir Idrizi.