Ku ndihesh si në shtëpi?

A më mirë këtu a atje?

Këto janë vetëm dy nga pyetjet e shumta që njerëzit sikur unë i kanë dëgjuar me mijëra herë. Njerëzit sikur unë janë rritur apo kanë lindur në një shtet të huaj. Të jesh pjesë e jona do të thotë të kesh qenë tepër fatlum. Ta kesh pasur fatin e madh për të mos e përjetuar luftën në Kosovë; për të pasur mundësi në jetë që bashkatdhetarët e tu nuk i kanë pasur.

Jemi me fat; kjo s’mund të harrohet. Por, jo çdo gjë që shkëlqen është ar.

Si fëmijë, kur gjindja më pyesnin se a është më mirë në Kosovë a në Itali (ku jam rritur), gjithmonë thoja në Kosovë.

Ëndërroja të kthehesha atje. Ishte vërtet qëllimi im.

“Kur t’i mbush 18 vjet, do të kthehem në vendin e prindërve të mi, ku njerëzit ma shqiptojnë emrin drejtë, ku ndihem si në shtëpi”.

Isha i bindur.

Kur ëndrrat ndeshen me realitetin

Ndihesha fort i ndikuar nga situata ime. Kur isha i vogël, në Kosovë shkoja për pushime, nuk kisha mësim dhe luaja me kushërinjtë e dashur tërë ditën. Më pas, kur u rrita dhe nisa ta shoh botën përmes syve të një të rrituri, kuptova që kthimi s’do të kishte fare domethënie dhe se shumica e të afërmve të mi do të bënin çmos për të qenë në pozitën time. 

Pak nga pak, e gjithë siguria që kisha ndërtuar si fëmijë u zhduk, dhe ato pyetje nisën të zhbirojnë në kokën time.

Ato më bënë të mendoj për një gjë në veçanti: identitetin tim të dyfishtë. Isha i sigurt se pasi të zhvendosesha në Kosovë, problemi do të zgjidhej. Megjithatë, më vonë kuptova se do të ishte shumë më mirë të rrija në Itali.

Ka qenë pyetje e madhe që prej fëmijërisë. Menjëherë e vërejta se nuk mund t’ju kërkoja ndihmë prindërve. Çfarë dinë ata? Shikova përreth dhe pashë vetëm shokë italianë ose të afërm shqiptarë që nuk ia kishin idenë për identitetin tim të dyfishtë.

Kur rritesh kështu, dikur ndihesh si dy njerëz të ndryshëm.

Në shtëpi flet një gjuhë, sillesh në një mënyrë të caktuar, respekton rregullat e një kulture. Posa ta kalosh pragun, çdo gjë shndërrohet në gjuhë dhe kulturë tjetër, gjithçka ndryshon.

Je i njëjti, por sillesh ndryshe. Edhe pse gjithmonë do ta shoh veten si djalë shqiptar të lindur në Kosovë, më duhet ta pranoj se të jetosh në një vend tjetër për njëzet vjet pa dyshim të brumos.

Tash, krejt çfarë bëj është t’i shikoj njerëzit sikur unë; më pëlqen t’i quaj të mesmit. I shikoj, i vështroj, dhe përpiqem t’u flas aq sa mundem, pavarësisht kombësisë së tyre.

Më intereson se si jetojnë.

Si i zgjidhin ato mijëra probleme ditore që shkaktohen nga kjo gjendje?

Si merren me çështjen e emrit? Shumë prej nesh kemi emra që thjesht s’bëjnë në disa shtete. Njerëzit s’mund t’i shqiptojnë. A kanë edhe ata nofka sikur unë? Nëse po, a iu pëlqejnë?

A e donë më shumë njërin shtet se tjetrin? A e kanë zgjedhur njërin apo ia dalin t’i mbajnë të dytë?

Ku ndihen si në shtëpi?

Ende besoj se për njerëzit sikur unë, ndjenja e shtëpisë është diçka krejt tjetër. Kurrë s’kam ndier mjaft për njërën anë apo tjetrën. Kurrë s’jam ndier se i takoj plotësisht njërit shtet.

E admiroj brezin e ri të “të mesëmve”. Po, kam shumë respekt për ta. Ata po e jetojnë jetën në mënyrën më të mirë, pa lejuar që të komprometohen.

“S’më intereson se çfarë mendojnë prindërit apo vendasit. S’më intereson për rregullat e pridërve ose për rregullat e këtushme kulturore që më duhet t’i ndjek. E jetoj jetën ashtu si dua”, më kishte thënë një vajzë 16 vjeçe.

Kurrë s’kam mundur ta bëj këtë. Më duket sikur jam fshehur gjatë gjithë kohës.

E fshihja atdheun tim kur isha me shokët e mi italianë. Më vinte turp. Ndihesha inferior; ndihesha sikur nuk kisha të drejtë për të qenë aty. I shikoja, dhe isha i bindur që ishin superiorë për çdo gjë. Nuk është lehtë të rritesh si i huaj.

Çfarë është edhe më absurde: kur më në fund pranohesh dhe askush s’të sheh më si të huaj, shokët e tu vazhdojnë të jenë racistë ndaj bashkatdhetarëve të tu.

“Djema, edhe unë jam sikur ata që i shani”.

“Jo, ti je ndryshe, je sikur ne”.

Mbase dikujt i pëlqen ta dëgjojë këtë, por mua gjithmonë më ka vënë në një situatë tepër të rëndë. Nuk isha sikur ta, pse u shkonte mendja ashtu?

Në anën tjetër, me prindërit dhe të afërtmit, unë fshihja pjesën time që ngjante me shokët. Ndihesha me faj kur i shikoja; nuk doja që njerëzit e mi të mendonin se po i harroj rrënjët e mia.

Kështu, duke u përpjekur të mos e zhgënjej askënd, mendoj se në fund s’e kam jetuar asnjërën jetë. Gjithmonë jam fshehur.

Tash i kam kuptuar gabimet e mia. Kam kuptuar se s’ka pse të më vijë turp.

Të jesh i hirtë

Duhet të kisha qenë krenar me këtë situatë: kam mundësinë t’i përfaqësoj dy shtete, dy kultura dhe dy gjuhë ashtu si duhet.

Më duhej vetëm pak më shumë karakter, dhe të isha vetvetja. Sidoqoftë, me vite të tëra as që kam kuptuar se kush jam. Të gjithë ishin ose në njërën anë, ose në tjetrën. Unë isha në mes. Posa hidhja një hap në njërën anë, më dukej se po i lëndoja ata në anën tjetër. Pra, qëndrova në mes.

Vazhdoj të flas me njerëz sikur unë, dhe shoh se secili prej nesh ka përjetuar këtë gjendje ndryshe. Mbase ky ishte zhgenjimi më i madh. Ta kuptoj që s’jemi fare të ngjashëm. Që secili prej nesh ka pasur jetë të ndryshme, pavarësisht gjendjes së njëjtë.

Të gjitha besimet që i kisha ndërtuar si fëmijë u rrënuan. Natyrisht që do të ndodhte. Në fund të fundit, isha vetëm fëmijë dhe besoja se ka shumë kosovarë të tjerë nëpër botë që kanë frikat e njëjta si unë. Ëndërroja t’i takoja dhe t’i dëgjoja ndërsa m’i thonin gjërat që më endeshin në kokë, por s’ndodhi kurrë. 

Por, është një gjë e pandryshueshme — duket që secili ka zgjedhur njërën anë. Të gjithë tërhiqen më fort nga njëra anë. Unë s’jam prej tyre, jam ende në gjysmë të udhës. Ndoshta edhe këtu është në rregull, në midis, ndoshta jam mjaft për të dyjat.

Një trup e dy jetë, a është e mundshme?

Ndonjëherë është e mrekullueshme, kur del prej një gjuhe në tjetrën vetvetiu pa ndonjë vështirësi. Kur njerëzit në Itali s’besonin se isha i huaj sepse flisja pa gabime, dhe kur të afërmit në Kosovë më thonin se s’dukesha sikur jam rritur jashtë. Ndihesha krenar me vetveten. 

Herë të tjera, është e tmerrshme. Ndonjëherë ëndërroj që të lindem sërish, por në një vend ku do të jetoj dhe vdes. Të mos kem nevojë ta braktis dhe ta kem ndjenjën e vërtetë të shtëpisë.

E shoh brezin e ri, dhe të gjithë më duken më të guximshëm sesa unë.

Ose, ndoshta unë isha më guximtar se ta, duke i mbajtur të dyja anët dhe, mbase pa vetëdije, pjesët më të mira të secilës.

Nuk ka një përgjigje të saktë; asnjëra mundësi s’është më e mirë se tjetra. Të gjithë formohen veçmas nga kjo gjendje, dhe kjo është e bukura. Në fund të fundit, unë jam ende në mes.

S’jam as i bardhë e as i zi, por gjithmonë do të jem i hirtë.

Më pëlqen t’ia përsëris vetvetes një shprehje nga novela “The Sympathizer” (“I dhembshuri”) nga Viet Thanh Nguyen. Thotë: “Mos harro, nuk je gjysma e diçkaje, por dyfishi i gjithçkaje!”

Po mësohem të jetoj kështu, duke i parë vetëm anët e mira.

Sidoqoftë, nganjëherë kur s’më zë gjumi natën, gjithmonë e pyes vetveten:

Kush jam?

Imazhi i ballinës: Arrita Katona / K2.0.