Të jesh zë disident në Kosovë kurrë nuk ka qenë punë e lehtë. Me numër të popullsisë pak më pak se 2 milion, ata që dalin kundër normave të establishuara mund ta gjejnë vetën shpejtë të etiketuar dhe të margjinalizuar. Por kur flasim për disidencë brenda partive politike të Kosovës, sfidat shumëfishohen – ndonëse të gjitha partitë e komplimentojnë vetën për “vlerat e tyre demokratike”, ekziston një qëndrim aktual i llojit “ose je me neve ose kundër neve”, dhe partitë sikur janë të vendosura që shkelin çfarëdo nocioni të debatit të brendshëm politik.

Shembulli i fundit u shpërfaq javën e kaluar në takimin e Këshillit të Përgjithshëm të Lidhjes Demokratike të Kosovës (LDK). Donika Gërvalla, aktiviste veterane e LDK – dhe kryetare e degës së LDK-së në Gjermani – e cila e ka ngritur zërin vazhdimisht kundër mënyrës së drejtimit të partisë nën liderin aktual, Isa Mustafa, nuk u lejua të hynte në takim nga rojet e sigurimit.

Aktivistja veterane e LDK Donika Gërvalla nuk u lejua të hynte në takimin e Këshillit të Përgjithshëm javën e kaluar pasi shprehi kritika ndaj liderit të partisë Isa Mustafa.

Përkrah deputetes së Kuvendit, Vjosa Osmanit të LDK – e cila refuzoi të merrte pjesë në takim pas përjashtimit të Gërvallës – Gërvalla ka qenë një prej kritikuesve të brendshme më të mëdha ndaj vendimit të LDK për të formuar koalicion në qeveri me Partinë Demokratike të Kosovës (PDK) në dhjetor 2014.

Marrëdhëniet e Osmanit me lidershipin e partisë kanë qenë të turbullta, pasi që duket se janë shfaqur mospajtime brenda LDK-së. Në fjalimin e tij inagurues në Kuvend, Mustafa i kritikoi deputetët e LDK-së përfshirë Osmanin – që votuan kundër formimit të koalicionit qeverisës. Osmani ka qenë në veçanti kritikuese ndaj elementit të marrëveshjes që e bëri ish-liderin e PDK-së, Hashim Thaçin, president të Kosovës gjatë vitit, dhe ajo e bojkotoi Kuvendin në ditën e votimit.

Komunikimi publik në mes të Osmanit dhe Mustafës ka qenë kryesisht i kufizuar në shkëmbim të akuzave të ndërsjella përmes statuseve në Facebook. Pavarësisht faktit se është deputete e LDK me numrin e tretë më të lartë të votave, deklaratat publike dhe pikëpamjet e saja për liderin ia kanë margjinalizuar aktivitetin politik, dhe e kanë bërë të ardhmen e saj politike të merr kahje të panjohur.

“Kjo nuk është demokratike, kjo është autoritare”

Megjithatë, LDK assesi nuk është e vetmja parti që si duket e ngulfatë debatin e brendshëm; të gjitha partitë e mëdha tregojnë pak tolerancë drejt pikëpamjeve disidente. Pavarësisht presionit dhe rreziqeve të qenësishme me të cilat përballen ata që shkojnë kundër vijës së partisë, ende ka individë që e sfidojnë partinë e vet.

Një prej atyre që nuk shpreh frikë të thotë mendimin e vet është deputeti i PDK-së, Nait Hasani. Hasani ka folur publikisht kundër vijës partiake në shumë raste, dhe atë në çështjet kyçe ku partia ka paraqitur gati konsensus të plotë. Para se të shpallte Kosova pavarësinë, ai kundërshtoi mbështetjen e PDK për Planin e Ahtisaarit (që formon bazën e Kushtetutës së Kosovës), në 2013 foli kundër marrëveshjes së ndërmjetësuar nga BE mes Kosovës dhe Serbisë, votoi kundër themelimit të dhomës speciale për krime të luftës vitin e kaluar, dhe ka qenë kritik i zëshëm i dy marrëveshjeve të diskutabile me Serbinë dhe Malin e Zi.

“Shumica absolute e deputetëve të PDK-së pajtohen me mendimet e mia, ndërsa në formën e votimit ata votojnë në bazë të kërkesës së kryetarit”, thotë Hasani. “Kjo nuk është demokratike, kjo është autoritare, quhet autoritarizëm i ndikimit politik nga autoriteti dhe kjo cungon të drejtën e veprimit të lirë”.

Deputeti i PDK Nait Hasani thotë se lidershipi i partisë është i centralizuar dhe shumica e kolegëve të tij votojnë ashtu siç kërkon lideri i partisë.

Megjithatë, për Hasanin të gjitha partitë tjera janë të njejta në këtë aspekt, pra përderisa nuk pajtohet me shumë pozita politike të PDK dhe vazhdimisht voton kundër vijës partiake, ai ka zgjedhur që të mos ndërrojë parti e të mos dorëzohet. “Unë e preferoj luftën e brendshme e me ba përpjekje pa ndal, sepse qëllimi jonë është shteti dhe zhvillimi i tij. Ma mirë se me shku te shpia edhe me e pa në televizor se çka po ndodhë”, thotë ai.

Hasani thotë se ka presione të shumta mbi deputetët, kur flasim për qëndrime politike. Ai beson se një pjesë e madhe e tyre burojnë prej komunitetit ndërkombëtar, që ushtron presion në lidershipin e partive qeverisëse për çështje kyçe, dhe ai presion pastaj transferohet direkt tek deputetët.

Hasani e përdorë si shembull marrëveshjen e nënshkruar së fundmi për demarkacion të kufirit me Malin e Zi. Pasi që rekomandimi pozitiv për liberalizim të vizave për Kosovën nga Komisioni Evropian kërkon nga Kuvendi që të ratifikohet marrëveshja për demarkacion të kufirit me Malin e Zi, Hasani argumenton se lidershipi i partisë është madje i gatshëm edhe të “sakrifikojë” territorin e vet për t’i ‘kënaqur’ partnerët evropian. “Bashkimi Evropian po bëhet i padrejtë… duke kushtëzuar heqjen e regjimit të vizave me marrëveshjen e demarkacionit të kufirit me Malin e Zi, që qartë e zvogëlon territorin e Kosovës për mbi 8,000 hektarë”, thotë ai.

Hapësirë për zëra të ndryshëm

Një tjetër “rebel partiak” është ish-deputeti i Vetëvendosje, Ilir Deda. Derisa ish-partia e tij ishte e zhytur në një ngërç të eskaluar politik me qeverinë pas nënshkrimit të marrëveshjeve me Serbinë dhe Malin e Zi në gushtin e kaluar, Deda shpesh e gjeti vetën duke vepruar dhe duke shprehur mendime që ishin nuk ishin në kuadër të politikave zyrtare të partisë.

Ai morri pjesë në votim për të ratifkuar Marrëveshjen e Stabilzim Asocimit me Bashkimin Evropian në nëntor, pavarësisht faktit se partia e tij e bojkotoi votimin. Zëvendës Kryetari Driton Caushi tha se “Deda nuk përfaqëson qëndrimin zyrtar të Vetëvendosjes” pasi ky i fundit i kritikoi aktivistët që me forcë i larguan rrethojat e ngritura para ndërtesës së qeverisë më herët gjatë vitit.

Ish-deputeti i Vetëvendosje Ilir Deda beson se është thelbësore që individët të mund t’i shprehin mendimet e tyre brenda partive politike.

Deda beson se është thelbësore që të ketë hapësirë për zëra të ndryshëm brenda një partie politike. “Në parim, do të thoja se demokracia e brendshme nuk do të thotë vetëm sfidim i shumicës apo bllokim i vendimit të shumicës, por respektim i mendimeve të cilat nuk janë shumicë”, thotë ai.

Pasi i ka kritikuar metodat e përdorura nga partitë opozitare, që vazhdimisht aktivizuan gaz lotsjellës në Kuvend për ta bllokuar funksionimin e tij, Deda e la lëvizjen Vetëvendosje në prill. Ai ishte bërë anëtar i kësaj lëvizjenë vitin 2014. Pavarësisht dallimeve në mes të partisë dhe individit, ndarja e Dedës nga Vetëvendosje shënoi një ndryshim nga mënyrat e zakonshme të hidhura të largimeve politike. Në vend se të fillonin akuzat nga të dy anët, siç qëndron si praktikë për raste të tjera, Deda doli në një konferencë të përbashkët për shtyp me Sekretarin Organizativ të Vetëvendosjes, Dardan Molliqajn, për të kumtuar lajmin e largimit.

Ai insiston se për të si deputet është thelbësore që t’i qëndrojë besnik vlerave dhe ideve të tij, e jo të bëhet kukull e ndonjë partie politike. “Në lëvizjen Vetëvendosje unë e kam ruajtur parimin të mos veproj dhunshëm”, thotë Deda, që e shpërfilli qasjen e “unifikuar” të opozitës duke prezantuar një zgjidhje kompromisi për t’i dhënë fund ngërçit politik, bashkë me Osmanin e LDK. “Dallimet me nesh vetëm sa janë thellu sa ka kalu kohë, dhe kemi arrit me një pikë kur konceptualisht kemi qenë larg njëri tjetrit”.

Mungesë e ideologjisë

Referimi ndaj dallimeve konceptuale nga Deda tregon shumë për peizazhin politik në Kosovë, ku ideologjia politike është vështirë të përcaktohet. Në shtatëmbëdhjetë vitet të pasluftës, ka pasur rritje të numrit të partive politike në Kosovë, por kjo nuk është shoqëruar me zhvillim të njëkohshëm të profilizimit të qartë ideologjik të partive politike. “Krejt partitë në Kosovë i kemi të djathta, krejt i kemi të majta e krejt të qendrës”, thotë Hasani.

Deda pajtohet se nocioni i ideologjisë politike në Kosovë mbetet shumë i paqartë. “PDK dhe LDK e shpallin vetën si parti të qendrës së djathtë, por kur i analizojmë disa nga politikat ekonomike të tyre, janë të majta”, thotë ai. “Nuk ka ideologji në Kosovë, përveç Vetëvendosjes që është e majtë, sepse partitë tjera nuk e kuptojnë seriozisht çështjen e ideologjisë”.

Në vend të ideve tradicionale të vlerave dhe ideologjive politike, politikanët kanë tendencë të lidhen ngushtë me të kaluarën dhe besnikërinë ndaj liderit, e jo ndaj programit partiak.

Hasani shpjegon se arsyeja pse iu bashkua PDK-së në 2002, dhe arsyeja pse qëndron aty tani, lidhet me të kaluarën. “Unë kam qenë pjesë e njerëzve dhe shokëve që kemi qenë bashkëpjesmarrës në luftë, dhe shumica e shokëve kanë qenë pjesë e PDK-së”, thotë ai. “Prandaj nuk kam mund të mbes’ jashtë partisë që u themelua nga shokët e mi”.

Deda, megjithatë, argumenton se tendenca në Kosovë për të përdorur të kaluarën dhe në veçanti statusin historik të liderëve të partisë, si elemente më thelbësore për bashkim në një parti politike, dëmton potencialin për demokraci të brendshme. “Kulti dhe miti i liderit janë të dëmshëm për çfarëdo zhvillimi të shoqërisë sepse njerëzit thirren në trashëgimi që nuk u përket atyre por figurave që nuk janë më me neve, dhe të cilat në një kohë të rëndësishmë kanë pas shumë rëndësi, por tashmë nuk kanë”, thotë Deda.

Në një klimë të tillë, nocioni i sfidimit të liderit të partisë nuk është i vendosur si duhet në Kosovë, ku liderët bëhen ideologjia e partisë dhe politika ndikohet shumë nga personaliteti. Asnjëri prej liderëve të pesë partive më të mëdha shqiptare në Kosovë nuk u sfidua nga ndonjë kundërshtar në kuti të votimit; Mustafa i LDK dhe Visar Ymeri i Vetëvendosje të dy u zgjedhën pa kundërshtarë, ndërsa Ramush Haradinaj i AAK ka qenë lider i partisë prej kur ajo u themelua në 2000 (madje edhe e mbajti postin in absentia prej 2005 deri në 2008 kur me shpall i pafajshëm derisa po akuzohej për krime lufte në Hagë). Fatmir Limaj e ka udhëhequr partinë e re NISMA prej formimit të saj në 2014, pasi e la PDK-në si pasojë e pakënaqësive me lidershipin e partisë që e bashkëthemeloi.

Deda aludon se kjo tendencë aktuale e mbështetjes së padyshimtë të liderëve pa kundërshtarë shkon kundër vlerave themelore demokratike.“Unë mendoj se kulmi i një subjekti politik është nëse lidershipi zgjedhet ashtu siç e kanë votu njerëzit”, thotë ai.

Kadri Veseli u zgjodh si lideri i ri i PDK pa kundërshtarë më herët gjatë muajit, duke e zëvendësuar Hashim Thaçin, që e ka udhëhequr partinë prej themelimit në 1999.

Ndryshimi i fundit në lidership të partisë ndodhi në PDK, pasi Hashim Thaçi – që e kishte udhëhequr partinë prej themelimit të saj në maj 1999 – dha dorëheqje nga rolet e kaluara politike për t’u bërë presidenti i ri i Kosovës. Ish zëvendës kryetari, Kadri Veseli, ishte kandidati i vetëm për atë pozitë, dhe u zgjodh në mënyrë unanime nga partia, me 714 vota pro dhe asnjë kundër.

Kur u pyet pse nuk qëndroi si kandidat për të parin e PDK-së për ta reformuar partinë, Hasani aludon se ka pak hapësirë që mendimtarët e lirë të kenë ndikim. “Lidershipi i partisë është i centralizuar”, thotë ai.

Ndonëse Hasani ka zgjedhur që të mbetet si kritik brenda partisë së tij, pavarësisht faktit se ka pak ndikim në vendimmarrje, Deda së fundmi ka paralajmëruar formimin e një partie të re politike. Kjo do të jetë e treta në karierën e tij politike, pasi më parë bashkë-themeloi partinë Fryma e Re në 2010 (parti që doli të ketë jetëshkurtësi ) para se t’i bashkohej Vetëvendosjes më vonë. “Kur margjinalizohesh,dhe nuk ke hapësirë për të vepruar, pastaj kërkon alternativa”, thotë ai.

Sipas Dedës, individët shpërfillen brenda partive politike të Kosovës. Ai mendon se kjo e pengon shumë zhvillimin e demokracisë në vend. Kur u pyet se si do të sigurohet që të ketë hapësirë që individët ta shprehin vetën në partinë e tij të re, ai nuk tha shumë, por theksoi se do të ketë hapësirë për kritikë: “Ne gjithë e kemi parë sesi kanë funksionuar partitë politike dhe nuk bën ta replikojmë atë model të funksionimit sikurse partitë e tjera”.